1

ōdī profānum vulgus et arceō.

fāvēte linguīs: carmina nōn prius

audīta Mūsārum sacerdōs

virginibus puerīsque cantō.

rēgum timendōrum in propriōs gregēs,

rēgēs in ipsōs imperium est Iovis,

clārī Gigantēō triumphō,

cūncta superciliō moventis.

est ut virō vir lātius ōrdinet

arbusta sulcīs, hic generōsior

dēscendat in campum petītor,

mōribus hic meliorque fāmā

contendat, illī turba clientium

sit maior: aequā lēge Necessitās

sortītur īnsignīs et īmōs,

omne capāx movet urna nōmen.

dēstrictus ēnsis cui super impiā

cervīce pendet, nōn Siculae dapēs

dulcem ēlabōrātum sapōrem,

nōn avium citharaeque cantūs

somnum redūcent: somnus agrestium

lēnis virōrum nōn humilīs domōs

fastīdit umbrōsamque rīpam,

nōn Zephyrīs agitāta Tempē.

dēsīderantem quod satis est neque

tūmultuōsum sollicitat mare,

nec saevus Arctūrī cadentis

impetus aut orientis Haedī,

nōn verberātae grandine vīneae

fundusque mendāx, arbore nunc aquās

culpante, nunc torrentia agrōs

sīdera, nunc hiemēs inīquās.

contracta piscēs aequora sentiunt

iactīs in altum mōlibus: hūc frequēns

caementa dēmittit redēmptor

cum famulīs dominusque terrae

fastīdiōsus: sed Timor et Minae

scandunt eōdem quō dominus, neque

dēcēdit aerātā trirēmī et

post equitem sedet ātra Cūra.

quod sī dolentem nec Phrygius lapis

nec purpurārum sīdere clārior

dēlēnit ūsus nec Falerna

vītis Achaemeniumque costum,

cūr invidendīs postibus et novō

sublīme rītū mōliar ātrium?

cūr valle permūtem Sabīnā

dīvitiās operōsiōrēs?

2

angustam amīcē pauperiem patī

rōbustus ācrī mīlitiā puer

condiscat et Parthōs ferōcīs

vexet eques metuendus hastā

vītamque sub dīvō et trepidīs agat

in rēbus. illum ex moenibus hosticīs

mātrōna bellantis tyrannī

prōspiciēns et adulta virgō

suspīret, ēheu, nē rudis agminum

spōnsus lacessat rēgius asperum

tāctū leōnem, quem cruenta

per mediās rapit īra caedēs.

dulce et decōrum est prō patriā morī:

mors et fugācem persequitur virum

nec parcit imbellis iuventae

pōplitibus timidōve tergō.

virtūs, repulsae nescia sordidae,

intāminātīs fulget honōribus

nec sūmit aut pōnit secūrīs

arbitriō populāris aurae.

virtūs, reclūdēns immeritīs morī

caelum, negātā temptat iter viā

coetūsque vulgārīs et ūdam

spernit humum fugiente pinnā.

est et fidēlī tūta silentiō

mercēs: vetābō, quī Cereris sacrum

vulgārit arcānae, sub īsdem

sit trabibus fragilemque mēcum

solvat phasēlon; saepe Diēspiter

neglēctus incestō addidit integrum,

rārō antecēdentem scelestum

dēseruit pede Poena claudō.

3

iūstum et tenācem prōpositī virum

nōn cīvium ārdor prāva iubentium,

nōn vultus īnstantis tyrannī

mente quatit solidā neque Auster,

dux inquiētī turbidus Hadriae,

nec fulminantis magna manus Iovis:

sī frāctus illābātur orbis,

impavidum ferient ruīnae.

hāc arte Pollūx et vagus Herculēs

ēnīsus arcēs attigit igneās,

quōs inter Augustus recumbēns

purpureō bibet ōre nectar;

hāc tē merentem, Bacche pater, tuae

vēxēre tigrēs indocilī iugum

collō trahentēs; hāc Quirīnus

Mārtis equīs Acheronta fūgit,

grātum ēlocūtā cōnsiliantibus

Iūnōne dīvīs: “Īlion, Īlion

fātālis incestusque iūdex

et mulier peregrīna vertit

in pulverem, ex quō dēstituit deōs

mercēde pactā Lāomedōn, mihī

castaeque damnātum Minervae

cum populō et duce fraudulentō.

iam nec Lacaenae splendet adulterae

fāmōsus hospes nec Priamī domus

periūra pugnācēs Achīvōs

Hectoreīs opibus refringit

nostrīsque ductum sēditiōnibus

bellum resēdit. prōtinus et gravīs

īrās et invīsum nepōtem,

Trōica quem peperit sacerdōs,

Mārtī redōnābō; illum ego lūcidās

inīre sēdēs, discere nectaris

sūcōs et adscrībī quiētīs

ōrdinibus patiar deōrum.

dum longus inter saeviat Īliōn

Rōmamque pontus, quālibet exulēs

in parte rēgnātō beātī;

dum Priamī Paridisque bustō

īnsultet armentum et catulōs ferae

cēlent inultae, stet Capitōlium

fulgēns triumphātīsque possit

Rōma ferōx dare iūra Mēdīs.

horrenda lātē nōmen in ultimās

extendat ōrās, quā medius liquor

sēcernit Eurōpēn ab Āfrō,

quā tumidus rigat arva Nīlus;

aurum irrepertum et sīc melius situm,

cum terra cēlat, spernere fortior

quam cōgere hūmānōs in ūsūs

omne sacrum rapiente dextrā,

quīcumque mundō terminus obstitit,

hunc tanget armīs, vīsere gestiēns,

quā parte dēbacchentur ignēs,

quā nebulae pluviīque rōrēs.

sed bellicōsīs fāta Quirītibus

hāc lēge dīcō, nē nimium piī

rēbusque fīdentēs avītae

tēcta velint reparāre Trōiae.

Trōiae renāscēns ālite lūgubrī

fortūna trīstī clāde iterābitur,

dūcente victrīcēs catervās

coniuge mē Iovis et sorōre.

ter sī resurgat mūrus aēneus

auctōre Phoebō, ter pereat meīs

excīsus Argīvīs, ter uxor

capta virum puerōsque plōret.”

nōn hoc iocōsae conveniet lyrae;

quō, Mūsa, tendis? dēsine pervicāx

referre sermōnēs deōrum et

magna modīs tenuāre parvīs.

4

dēscende caelō et dīc age tībiā

rēgīna longum Calliopē melos,

seu vōce nunc māvīs acūtā

seu fidibus citharāve Phoebī.

audītis? an mē lūdit amābilis

īnsānia? audīre et videor piōs

errāre per lūcōs, amoenae

quōs et aquae subeunt et aurae.

mē fābulōsae Volture in Āpulō

nūtrīcis extrā līmina Pulliae

lūdō fatīgātumque somnō

fronde novā puerum palumbēs

tēxēre, mīrum quod foret omnibus

quīcumque celsae nīdum Acerūntiae

saltūsque Bantīnōs et arvum

pingue tenent humilis Forentī,

ut tūtō ab ātrīs corpore vīperīs

dormīrem et ursīs, ut premerer sacrā

laurōque collātāque myrtō,

nōn sine dīs animōsus īnfāns.

vester, Camēnae, vester in arduōs

tollor Sabīnōs, seu mihi frīgidum

Praeneste seu Tībur supīnum

seu liquidae placuēre Bāiae;

vestrīs amīcum fontibus et chorīs

nōn mē Philippīs versa aciēs retrō,

dēvōta nōn exstīnxit arbor

nec Siculā Palinūrus undā.

utcumque mēcum vōs eritis, libēns

īnsānientem nāvita Bosphorum

temptābō et ūrentīs harēnās

lītoris Assyriī viātor,

vīsam Britannōs hospitibus ferōs

et laetum equīnō sanguine Concanum,

vīsam pharetrātōs Gelōnōs

et Scythicum inviolātus amnem.

vōs Caesarem altum, mīlitiā simul

fessās cohortēs abdidit oppidīs,

fīnīre quaerentem labōrēs

Pīeriō recreātis antrō;

vōs lēne cōnsilium et datis et datō

gaudētis, almae. scīmus ut impiōs

Tītānas immānemque turbam

fulmine sustulerit cadūcō,

quī terram inertem, quī mare temperat

ventōsum et urbēs rēgnaque trīstia

dīvōsque mortālīsque turmās

imperiō regit ūnus aequō.

magnum illa terrōrem intulerat Iovī

fīdēns iuventūs horrida bracchiīs

frātrēsque tendentēs opācō

Pēlion imposuisse Olympō.

sed quid Typhōeus et validus Mimās

aut quid minācī Porphyriōn statū,

quid Rhoetus ēvulsīsque truncīs

Enceladus iaculātor audāx

contrā sonantem Palladis aegida

possent ruentēs? hinc avidus stetit

Volcānus, hinc mātrōna Iūnō et

nunquam umerīs positūrus arcum,

quī rōre pūrō Castaliae lavit

crīnīs solūtōs, quī Lyciae tenet

dūmēta nātālemque silvam,

Dēlius et Patareus Apollō.

vīs cōnsilī expers mōle ruit suā;

vim temperātam dī quoque prōvehunt

in maius; īdem ōdēre vīrēs

omne nefās animō moventīs.

testis meārum centimanus gigās

sententiārum, nōtus et integrae

temptātor Ōrīōn Diānae,

virgineā domitūs sagittā.

iniecta mōnstrīs Terra dolet suīs

maeretque partūs fulmine lūridum

missōs ad Orcum; nec perēdit

impositam celer ignis Aetnēn,

incontinentis nec Tityī iecur

relīquit āles, nēquitiae additus

custōs; amātōrem trecentae

Pīrithoum cohibent catēnae.

5

caelō tonantem crēdidimus Iovem

rēgnāre: praesēns dīvus habēbitur

Augustus adiectīs Britannīs

imperiō gravibusque Persīs.

mīlesne Crassī coniuge barbarā

turpis marītus vīxit et hostium,

prō cūriā inversīque mōrēs!

cōnsenuit socerōrum in armīs

sub rēge Mēdō Mārsus et Āpulus

ancīliōrum et nōminis et togae

oblītus aeternaeque Vestae,

incolumī Iove et urbe Rōmā?

hoc cāverat mēns prōvida Rēgulī

dissentientis condiciōnibus

foedīs et exemplō trahentī

perniciem veniēns in aevum,

sī nōn perīret immiserābilis

captīva pūbēs: signa ego Pūnicīs

affixa dēlūbrīs et arma

mīlitibus sine caede” dīxit

“dērepta vīdī; vīdī ego cīvium

retorta tergō bracchia līberō

portāsque nōn clausās et arva

Mārte colī populāta nostrō.

aurō repēnsus scīlicet ācrior

mīles redībit. flāgitiō additīs

damnum. neque āmissōs colōrēs

lāna refert medicāta fūcō,

nec vēra virtūs, cum semel excidit,

cūrat repōnī dēteriōribus.

sī pugnat extrīcāta dēnsīs

cerva plagīs, erit ille fortis,

quī perfidīs sē crēdidit hostibus,

et Mārte Poenōs prōteret alterō,

quī lōra restrictīs lacertīs

sēnsit iners timuitque mortem.

hic, unde vītam sūmeret īnscius,

pācem duellō miscuit. ō pudor!

ō magna Carthāgō, probrōsīs

altior Ītaliae ruīnīs!”

fertur pudīcae coniugis ōsculum

parvōsque nātōs ut capitis minor

ab sē remōvisse et virīlem

torvus humī posuisse vultum,

dōnec labantīs cōnsiliō patrēs

firmāret auctor numquam aliās datō

interque maerentīs amīcōs

ēgregius properāret exul.

atquī sciēbat quae sibi barbarus

tortor parāret; nōn aliter tamen

dimōvit obstantīs propinquōs

et populum reditūs morantem

quam sī clientum longa negōtia

dīiūdicātā līte relinqueret,

tendēns Venāfrānōs in agrōs

aut Lacedaemonium Tarentum.

6

dēlicta maiōrum immeritus luēs,

Rōmāne, dōnec templa refēcerīs

aedīsque lābentīs deōrum et

foeda nigrō simulācra fūmō.

dīs tē minōrem quod geris, imperās:

hinc omne prīncipium, hūc refer exitum.

dī multa neglēctī dedērunt

Hesperiae mala lūctuōsae.

iam bis Monaesēs et Pacorī manūs

nōn auspicātōs contudit impetūs

nostrōs et adiēcisse praedam

torquibus exiguīs renīdet.

paene occupātam sēditiōnibus

dēlēvit urbem Dācus et Aethiops,

hic classe formīdātus, ille

missilibus melior sagittīs.

fēcunda culpae saecula nūptiās

prīmum inquināvēre et genus et domōs:

hōc fonte dērīvāta clādēs

in patriam populumque flūxit.

mōtūs docērī gaudet Iōnicōs

mātūra virgō et fingitur artibus,

iam nunc et incestōs amōrēs

dē tenerō meditātur unguī.

mox iūniōrēs quaerit adulterōs

inter marītī vīna, neque ēligit

cui dōnet impermissa raptim

gaudia lūminibus remōtīs,

sed iussa cōram nōn sine cōnsciō

surgit marītō, seu vocat īnstitor

seu nāvis Hispānae magister,

dēdecorum pretiōsus ēmptor.

nōn hīs iuventūs orta parentibus

īnfēcit aequor sanguine Pūnicō

Pyrrhumque et ingentem cecīdit

Antiochum Hannibalemque dīrum;

sed rūsticōrum mascula mīlitum

prōlēs, Sabellīs docta ligōnibus

versāre glaebās et sevērae

mātris ad arbitrium recīsōs

portāre fūstīs, sōl ubi montium

mūtāret umbrās et iuga dēmeret

bōbus fatīgātīs, amīcum

tempus agēns abeunte currū.

damnōsa quid nōn imminuit diēs?

aetās parentum, peior avis, tulit

nōs nēquiōrēs, mox datūrōs

prōgeniem vitiōsiōrem.

7

quid flēs, Asteriē, quem tibi candidī

prīmō restituent vēre Favōniī

Thȳnā merce beātum,

cōnstantis iuvenem fidei

Gȳgēn? ille Notīs āctus ad Ōricum

post īnsāna Caprae sīdera frīgidās

noctēs nōn sine multīs

īnsomnīs lacrimīs agit.

atquī sollicitae nūntius hospitae,

suspīrāre Chloēn et miseram tuīs

dīcēns ignibus ūrī,

temptat mīlle vafer modīs.

ut Proetum mulier perfida crēdulum

falsīs impulerit crīminibus nimis

castō Bellerophontae

mātūrāre necem, refert;

narrat paene datum Pēlea Tartarō,

Magnessam Hippolytēn dum fugit abstinēns,

et peccāre docentīs

fallāx historiās monet.

frūstrā: nam scopulīs surdior Īcarī

vōcīs audit adhūc integer. at tibī

nē vīcīnus Enīpeus

plūs iūstō placeat cavē;

quamvīs nōn alius flectere equum sciēns

aequē cōnspicitur grāmine Mārtiō,

nec quisquam citus aequē

Tuscō dēnatat alveō,

prīmā nocte domum claude neque in viās

sub cantū querulae dēspice tībiae

et tē saepe vocantī

dūram difficilis manē.

13

ō fōns Bandusiae splendidior vitrō,

dulcī digne merō nōn sine flōribus,

crās dōnāberis haedō,

cui frōns turgida cornibus

prīmīs et venerem et proelia dēstinat.

frūstrā: nam gelidōs īnficiet tibī

rubrō sanguine rīvōs

lascīvī subolēs gregis.

tē flāgrantis atrōx hōra Canīculae

nescit tangere, tū frīgus amābile

fessīs vōmere taurīs

praebēs et pecorī vagō.

fīēs nōbilium tū quoque fontium

mē dīcente cavīs impositam īlicem

saxīs, unde loquācēs

lymphae dēsiliunt tuae.

17

Aelī vetustō nōbilis ab Lamō

quandō et priōrēs hinc Lamiās ferunt

dēnōminātōs et nepōtum

per memorēs genus omne fāstōs,

auctōre ab illō dūcis orīginem,

quī Formiārum moenia dīcitur

prīnceps et innantem Marīcae

lītoribus tenuisse Līrim,

lātē tyrannus, crās foliīs nemus

multīs et algā lītus inūtilī

dēmissa tempestās ab Eurō

sternet, aquae nisi fallit augur

annōsa cornīx. dum potes, āridum

compōne lignum; crās Genium merō

cūrābis et porcō bimenstrī

cum famulīs operum solūtīs.

21

ō nāta mēcum cōnsule Manliō,

seu tū querellās sīve geris iocōs

seu rixam et īnsānōs amōrēs

seu facilem, pia testa, somnum,

quōcumque lectum nōmine Massicum

servās, movērī digna bonō diē,

dēscende, Corvīnō iubente

prōmere languidiōra vīna.

nōn ille, quamquam Sōcraticīs madet

sermōnibus, tē negleget horridus:

narrātur et prīscī Catōnis

saepe merō caluisse virtūs.

tū lēne tormentum ingeniō admovēs

plērumque dūrō; tū sapientium

cūrās et arcānum iocōsō

cōnsilium retegis Lycaeō.

tū spem redūcis mentibus ānxiīs

vīrēsque et addis cornua pauperī,

post tē neque īrātōs trementī

rēgum apicēs neque mīlitum arma.

tē Līber et sī laeta aderit Venus

sēgnēsque nōdum solvere Grātiae

vīvaeque prōdūcent lucernae,

dum rediēns fugat astra Phoebus.

23

caelō supīnās sī tulerīs manūs

nāscente lūnā, rūstica Phīdyle,

sī tūre plācārīs et hornā

frūge Larēs avidāque porcā

nec pestilentem sentiet Āfricum

fēcunda vītis nec sterilem seges

rōbīginem aut dulcēs alumnī

pōmiferō grave tempus annō.

nam quae nivālī pāscitur Algidō

dēvōta quercūs inter et īlicēs

aut crēscit Albānīs in herbīs

victima, pontificum secūrīs

cervīce tinguet; tē nihil attinet

temptāre multā caede bidentium

parvōs corōnantem marīnō

rōre deōs fragilīque myrtō.

immūnis āram sī tetigit manus,

nōn sūmptuōsā blandior hostiā

mollīvit āversōs Penātīs

farre piō et saliente mīcā.

26

vīxī puellīs nūper idōneus

et mīlitāvī nōn sine glōriā;

nunc arma dēfūnctumque bellō

barbitin hic pariēs habēbit,

laevum marīnae quī Veneris latus

custōdit. hīc, hīc pōnite lūcida

fūnālia et vectīs et arcūs

oppositīs foribus minācīs.

ō quae beātum dīva tenēs Cyprum et

Memphīn carentem Sīthoniā nive

rēgīna, sublīmī flagellō

tange Chloēn semel arrogantem.

29

Tyrrhēna rēgum prōgeniēs, tibī

nōn ante versō lēne merum cadō

cum flōre, Maecēnās, rosārum et

pressa tuīs balanus capillīs

iamdūdum apud mē est: ēripe tē morae

nec semper ūdum Tībur et Aefulae

dēclīve contemplēris arvum et

Tēlegonī iuga parricīdae.

fastīdiōsam dēsere cōpiam et

mōlem propinquam nūbibus arduīs,

omitte mīrārī beātae

fūmum et opēs strepitumque Rōmae.

plērumque grātae dīvitibus vicēs

mundaeque parvō sub lare pauperum

cēnae sine aulaeīs et ostrō

sollicitam explicuēre frontem.

iam clārus occultum Andromedae pater

ostendit ignem, iam Procyōn furit

et stēlla vēsānī Leōnis

sōle diēs referente siccōs;

iam pāstor umbrās cum grege languidō

rīvumque fessus quaerit et horridī

dūmēta Silvānī caretque

rīpa vagīs taciturna ventīs.

tū cīvitātem quis deceat status

cūrās et urbī sollicitus timēs

quid Sēres et rēgnāta Cȳrō

Bactra parent Tanaisque discors.

prūdēns futūrī temporis exitum

cālīginōsā nocte premit deus

rīdetque, sī mortālis ultrā

fās trepidat. quod adest mementō

compōnere aequus; cētera flūminis

rītū feruntur, nunc mediō aequore

cum pāce dēlābentis Etrūscum

in mare, nunc lapidēs adēsōs

stirpīsque raptās et pecus et domōs

volentis ūnā, nōn sine montium

clāmōre vīcīnaeque silvae,

cum fera dīluviēs quiētōs

irrītat amnīs. ille potēns suī

laetusque dēget cui licet in diem

dīxisse: “vīxī”: crās vel ātrā

nūbe polum Pater occupātō

vel sōle pūrō; nōn tamen irritum,

quodcumque rētrō est, efficiet neque

diffinget īnfectumque reddet

quod fugiēns semel hōra vēxit.

fortūna saevō laeta negōtiō et

lūdum īnsolentem lūdere pertināx

trānsmūtat incertōs honōrēs,

nunc mihi, nunc aliī benigna.

laudō manentem; sī celerīs quatit

pinnās, resignō quae dedit et meā

virtūte mē involvō probamque

pauperiem sine dōte quaerō.

nōn est meum, sī mūgiat Āfricīs

mālus procellīs, ad miserās precēs

dēcurrere et vōtīs pacīscī,

nē Cypriae Tyriaeque mercēs

addant avārō dīvitiās marī;

tunc mē birēmis praesidiō scaphae

tūtum per Aegaeōs tumultūs

aura feret geminusque Pollūx.