1

intermissa, Venus, diū

rūrsus bella movēs? parce precor, precor.

nōn sum quālis eram bonae

sub rēgnō Cinarae. dēsine, dulcium

māter saeva Cupīdinum,

circā lustra decem flectere mollibus

iam dūrum imperiīs: abī,

quō blandae iuvenum tē revocant precēs.

tempestīvius in domum

Paulī purpureīs āles olōribus

cōmissābere Maximī,

sī torrēre iecur quaeris idōneum;

namque et nōbilis et decēns

et prō sollicitīs nōn tacitus reīs

et centum puer artium

lātē signa feret mīlitiae tuae,

et, quandōque potentior

largī mūneribus rīserit aemulī,

Albānōs prope tē lacūs

pōnet marmoream sub trabe cītreā.

illīc plūrima nāribus

dūcēs tūra, lyrāque et Berecyntiā

dēlectābere tībiā

mixtīs carminibus nōn sine fistulā;

illīc bis puerī diē

nūmen cum tenerīs virginibus tuum

laudantēs pede candidō

in mōrem Salium ter quatient humum.

mē nec fēmina nec puer

iam nec spēs animī crēdula mūtuī

nec certāre iuvat merō

nec vincīre novīs tempora flōribus.

sed cūr heu, Ligurīne, cūr

mānat rāra meās lācrima per genās?

cūr fācunda parum decōrō

inter verba cadit lingua silentiō?

nocturnīs ego somniīs

iam captum teneō, iam volucrem sequor

tē per grāmina Mārtiī

campī, tē per aquās, dūre, volūbilīs.

2

Pindarum quisquis studet aemulārī,

Iulle, cērātīs ope Daedalēā

nītitur pinnīs, vitreō datūrus

nōmina pontō.

monte dēcurrēns velut amnis, imbrēs

quem super nōtās aluēre rīpās,

fervet immēnsusque ruit profundō

Pindarus ōre,

laureā dōnandus Apollinārī,

seu per audācīs nova dīthyrambōs

verba dēvolvit numerīsque fertur

lēge solūtīs,

seu deōs rēgēsque canit, deōrum

sanguinem, per quōs cecidēre iūstā

morte Centaurī, cecidit tremendae

flamma Chimaerae,

sīve quōs Ēlēa domum redūcit

palma caelestīs pugilemve equumve

dīcit et centum potiōre signīs

mūnere dōnat,

flēbilī spōnsae iuvenemve raptum

plōrat et vīrīs animumque mōrēsque

aureōs ēdūcit in astra nigrōque

invidet Orcō.

multa Dircaeum levat aura cycnum,

tendit, Antōnī, quotiēns in altōs

nūbium tractūs; ego apis Matīnae

mōre modōque

grāta carpentīs thyma per labōrem

plūrimum circā nemus ūvidīque

Tīburis rīpās operōsa parvus

carmina fingō.

concinēs maiōre poēta plēctrō

Caesarem, quandōque trahet ferōcīs

per sacrum clīvum meritā decōrus

fronde Sygambrōs;

quō nihil maius meliusve terrīs

fāta dōnāvēre bonīque dīvī

nec dabunt, quamvīs redeant in aurum

tempora prīscum.

concinēs laetōsque diēs et urbis

pūblicum lūdum super impetrātō

fortis Augustī reditū forumque

lītibus orbum.

tum meae, sī quid loquar audiendum,

vōcis accēdet bona pars, et: “ō sōl

pulcher, ō laudande!” canam receptō

Caesare fēlīx;

tēque, dum prōcēdis, iō Triumphe!

nōn semel dīcēmus, iō Triumphe!

cīvitās omnis, dabimusque dīvīs

tūra benignīs.

tē decem taurī totidemque vaccae,

mē tener solvet vitulus, relictā

mātre quī largīs iuvenēscit herbīs

in mea vōta,

fronte curvātōs imitātus ignīs

tertius lūnae referentis ortum,

quā notam dūxit niveus vidērī,

cētera fulvus.

3

quem tū, Melpomenē, semel

nāscentem placidō lūmine vīderīs,

illum nōn labor Isthmius

clārābit pugilem, nōn equus impiger

currū dūcet Achāicō

victōrem, neque rēs bellica Dēliīs

ōrnātum foliīs ducem,

quod rēgum tumidās contuderit minās,

ostendet Capitōliō;

sed quae Tībur aquae fertile praefluunt

et spissae nemorum comae

fingent Aeoliō carmine nōbilem.

Rōmae prīncipis urbium

dignātur subolēs inter amābilīs

vātum pōnere mē chorōs,

et iam dente minus mordeor invidō.

ō testūdinis aureae

dulcem quae strepitum, Pīeri, temperās,

ō mūtīs quoque piscibus

dōnātūra cycnī, sī libeat, sonum,

tōtum mūneris hoc tuī est,

quod mōnstror digitō praetereuntium

Rōmānae fidicēn lyrae;

quod spīrō et placeō, sī placeō, tuum est.

4

quālem ministrum fulminis ālitem,

cui rēx deōrum rēgnum in avīs vagās

permīsit expertus fidēlem

Iuppiter in Ganymēde flāvō,

ōlim iuventās et patrius vigor

nīdō labōrum prōtulit īnscium

vernīque iam nimbīs remōtīs

īnsolitōs docuēre nīsūs

ventī paventem, mox in ovīlia

dēmīsit hostem vīvidus impetus,

nunc in reluctantīs dracōnēs

ēgit amor dapis atque pugnae;

quālemve laetīs cāprea pāscuīs

intenta fulvae mātris ab ūbere

iam lacte dēpulsum leōnem

dente novō peritūra vīdit:

vīdēre Raetī bella sub Alpibus

Drūsum gerentem; Vindelicī, quibus

mōs unde dēductus per omne

tempus Amāzoniā secūrī

dextrās obarmet, quaerere distulī,

nec scīre fās est omnia, sed diū

lātēque victrīcēs catervae

cōnsiliīs iuvenis revictae

sēnsēre, quid mēns rīte, quid indolēs

nūtrīta faustīs sub penetrālibus

posset, quid Augustī paternus

in puerōs animus Nerōnēs.

fortēs creantur fortibus et bonīs;

est in iuvencīs, est in equīs patrum

virtūs neque imbellem ferōcēs

prōgenerant aquilae columbam;

doctrīna sed vim prōmovet īnsitam

rēctīque cultūs pectora rōborant;

utcumque dēfēcēre mōrēs,

indecorant bene nāta culpae.

quid dēbeās, ō Rōma, Nerōnibus,

testis Metaurum flūmen et Hasdrubal

dēvictus et pulcher fugātīs

ille diēs Latiō tenēbrīs,

quī prīmus almā rīsit adōreā,

dīrus per urbēs Āfer ut Ītalās

ceu flamma per taedās vel Eurus

per Siculās equitāvit undās.

post hoc secundīs ūsque labōribus

Rōmāna pūbēs crēvit et impiō

vāstāta Poenōrum tumultū

fāna deōs habuēre rēctōs;

dīxitque tandem perfidus Hannibal:

“cervī, lupōrum praeda rapācium,

sectāmur ultrō, quōs opīmus

fallere et effugere est triumphus.

gēns, quae cremātō fortis ab Īliō

iactāta Tuscīs aequoribus sacra

nātōsque mātūrōsque patrēs

pertulit Ausoniās ad urbēs,

dūrīs ut īlex tōnsa bipennibus

nigrae ferācī frondis in Algidō,

per damna, per caedēs ab ipsō

dūcit opēs animumque ferrō.

nōn hydra sectō corpore firmior

vincī dolentem crēvit in Herculem,

mōnstrumve submīsēre Colchī

maius Echīoniaeve Thēbae.

Mersēs profundō, pulchrior ēvenit;

luctēre, multā prōruet integrum

cum laude victōrem geretque

proelia coniugibus loquenda.

Carthāginī iam nōn ego nūntiōs

mittam superbōs; occidit, occidit

spēs omnis et fortūna nostrī

nōminis Hasdrubale interēmptō.

nīl Claudiae nōn perficient manūs,

quās et benignō nūmine Iuppiter

dēfendit et cūrae sagācēs

expediunt per acūta bellī.”

5

dīvīs orte bonīs, optume Rōmulae

custōs gentis, abes iam nimium diū;

mātūrum reditum pollicitus patrum

sānctō cōnsiliō redī.

lūcem redde tuae, dux bone, patriae;

īnstar vēris enim vultus ubī tuus

affulsit populō, grātior it diēs

et sōlēs melius nitent.

ut māter iuvenem, quem Notus invidō

flātū Carpathiī trāns maris aequora

cūnctantem spatiō longius annuō

dulcī distinet ā domō,

vōtīs ōminibusque et precibus vocat,

curvō nec faciem lītore dīmovet,

sīc dēsīderiīs icta fidēlibus

quaerit patria Caesarem.

tūtus bōs etenim rūra perambulat,

nūtrit rūra Cerēs almaque Faustitās,

pācātum volitant per mare nāvitae,

culpārī metuit fidēs,

nūllīs polluitur casta domus stuprīs,

mōs et lēx maculōsum ēdomuit nefās,

laudantur similī prōle puerperae,

culpam poena premit comes.

quis Parthum paveat, quis gelidum Scythēn,

quis Germānia quōs horrida parturit

fētūs incolumī Caesare? quis ferae

bellum cūret Hibēriae?

condit quisque diem collibus in suīs

et vītem viduās dūcit ad arborēs;

hinc ad vīna redit laetus et alterīs

tē mēnsīs adhibet deum;

tē multā prece, tē prōsequitur merō

dēfūsō paterīs et Laribus tuum

miscet nūmen, utī Graecia Castoris

et magnī memor Herculis.

“longās ō utinam, dux bone, fēriās

praestēs Hesperiae!” dīcimus integrō

siccō māne diē, dīcimus ūvidī,

cum sōl Ōceanō subest.

6

dīve, quem prōlēs Niobēa magnae

vindicem linguae Tityōsque raptor

sēnsit et Trōiae prope victor altae

Pthīus Achillēs,

cēterīs maior, tibi mīles impār,

fīlius quamvīs Thetidis marīnae

Dardanās turrīs quateret tremendā

cuspide pugnāx.

ille mordācī velut icta ferrō

pīnus aut impulsa cupressus Eurō

prōcidit lātē posuitque collum in

pulvere Teucrō;

ille nōn inclūsus equō Minervae

sacra mentītō male fēriātōs

Trōas et laetam Priamī chorēīs

falleret aulam;

sed palam captīs gravis, heu nefās, heu!

nesciōs fārī puerōs Achīvīs

ūreret flammīs, etiam latentem

mātris in alvō,

nī tuīs flexus Venerisque grātae

vōcibus dīvum pater annuisset

rēbus Aenēae potiōre ductōs

ālite mūrōs.

doctor argūtae fidicēn Thalīae,

Phoebe, quī Xanthō lavis amne crīnīs,

Dauniae dēfende decus Camēnae,

lēvis Agȳieu.

spīritum Phoebus mihi, Phoebus artem

carminis nōmenque dedit poētae.

virginum prīmae puerīque clārīs

patribus ortī,

Dēliae tūtēla deae, fugācīs

lyncas et cervōs cohibentis arcū,

Lesbium servāte pedem meīque

pollicis ictum,

rīte Lātōnae puerum canentēs,

rīte crēscentem face Noctilūcam,

prosperam frūgum celeremque prōnōs

volvere mēnsīs.

nūpta iam dīcēs: “ego dīs amīcum,

saeculō fēstās referente lūcēs,

reddidī carmen docilis modōrum

vātis Horātī.”

7

diffūgēre nivēs, redeunt iam grāmina campīs

arboribusque comae;

mūtat terra vicēs et dēcrescentia rīpās

flūmina praetereunt;

Grātia cum Nymphīs geminīsque sorōribus audet

dūcere nūda chorus.

immortālia nē spērēs, monet annus et almum

quae rapit hōra diem.

frīgora mītēscunt Zephyrīs, vēr prōterit aestās,

interitūra simul

pōmifer autumnus frūgēs effūderit, et mox

brūma recurrit iners.

damna tamen celerēs reparant caelestia lūnae:

nōs ubi dēcidimus

quō pater Aenēās, quō dīves Tullus et Ancus,

pulvis et umbra sumus.

quis scit an ādiciant hodiernae crāstina summae

tempora dī superī?

cūncta manūs avidās fugient hērēdis, amīcō

quae dederīs animō.

cum semel occiderīs et dē tē splendida Mīnōs

fēcerit arbitria,

nōn, Torquāte, genus, nōn tē fācundia, nōn tē

restituet pietās;

īnfernīs neque enim tenebrīs Dīāna pudīcum

līberat Hippolytum,

nec Lēthaea valet Thēseus abrumpere carō

vincula Pīrithoō.

8

dōnārem paterās grātaque commodus,

Cēnsōrīne, meīs aera sodālibus,

dōnārem tripodas, praemia fortium

Grāiōrum neque tū pessuma mūnerum

ferrēs, dīvite mē scīlicet artium

quās aut Parrhasius prōtulit aut Scopās,

hic saxō, liquidīs ille colōribus

sollers nunc hominem pōnere, nunc deum.

sed nōn haec mihi vīs, nōn tibi tālium

rēs est aut animus dēliciārum egēns.

gaudēs carminibus; carmina possumus

dōnāre et pretium dīcere mūnerī.

nōn incīsa notīs marmora pūblicīs,

per quae spīritus et vīta redit bonīs

post mortem ducibus, nōn celerēs fugae

rēiectaeque retrōrsum Hannibalis minae,

nōn incendia Carthāginis impiae

ēius, quī domitā nōmen ab Āfricā

lūcrātus rediit, clārius indicant

laudēs quam Calabrae Pīerides, neque,

sī chartae sileant quod bene fēcerīs,

mercēdem tuleris. quid foret Īliae

Māvortisque puer, sī taciturnitās

obstāret meritīs invida Rōmulī?

ēreptum Stygiīs flūctibus Aeacum

virtūs et favor et lingua potentium

vātum dīvitibus cōnsecrat īnsulīs.

dignum laude virum Mūsa vetat morī,

caelō Mūsa beat. sīc Iovis interest

optātīs epulīs impiger Herculēs,

clārum Tyndaridae sīdus ab īnfimīs

quassās ēripiunt aequoribus ratēs,

ōrnātus viridī tempora pampinō

Līber vōta bonōs dūcit ad exitūs.

9

nē forte crēdās interitūra quae

longē sonantem nātus ad Aufidum

nōn ante vulgātās per artīs

verba loquor socianda chordīs:

nōn, sī priōrēs Maeonius tenet

sēdēs Homērus, Pindaricae latent

Cēaeque et Alcaeī minācēs

Stēsichorīve gravēs Camēnae;

nec sīquid ōlim lūsit Anacreōn,

dēlēvit aetās; spīrat adhūc amor

vīvuntque commissī calōrēs

Aeoliae fidibus puellae.

nōn sōla cōmptōs ārsit adulterī

crīnēs et aurum vestibus illitum

mīrāta rēgālīsque cultūs

et comitēs Helenē Lacaena

prīmusve Teucer tēla Cydōniō

dīrēxit arcū; nōn semel Īlios

vexāta; nōn pugnāvit ingēns

Īdomeneus Sthenelusve sōlus

dīcenda Mūsīs proelia; nōn ferōx

Hectōr vel ācer Dēiphobus gravīs

excēpit ictūs prō pudīcīs

coniugibus puerīsque prīmus.

vīxēre fortēs ante Agamemnona

multī; sed omnēs illacrimābilēs

urgentur ignōtīque longā

nocte, carent quia vāte sacrō.

paulum sepultae distat inertiae

cēlāta virtūs. nōn ego tē meīs

chartīs inōrnātum silēbō

totve tuōs patiar labōrēs

impūne, Lollī, carpere līvidās

oblīviōnēs. est animus tibī

rērumque prūdēns et secundīs

temporibus dubiīsque rēctus,

vindex avārae fraudis et abstinēns

dūcentis ad sē cūncta pecūniae,

cōnsulque nōn ūnīus annī,

sed quotiēns bonus atque fīdus

iūdex honestum praetulit ūtilī,

rēiēcit altō dōna nocentium

vultū, per obstantīs catervās

explicuit sua victor arma.

nōn possidentem multa vocāverīs

rēctē beātum; rēctius occupat

nōmen beātī, quī deōrum

mūneribus sapienter ūtī

dūramque callet pauperiem patī

peiusque lētō flāgitium timet,

nōn ille prō cārīs amīcīs

aut patriā timidus perīre.

10

ō crūdēlis adhūc et Veneris mūneribus potēns,

īnspērāta tuae cum veniet plūma superbiae

et, quae nunc umerīs involitant, dēciderint comae,

nunc et quī color est pūniceae flōre prior rosae

mūtātus Ligurīnum in faciem verterit hispidam,

dīcēs, heu, quotiēns tē speculō vīderis alterum:

“quae mēns est hodiē, cūr eadem nōn puerō fuit,

vel cūr hīs animīs incolumēs nōn redeunt genae?”

11

est mihī nōnum superantis annum

plēnus Albānī cadus, est in hortō,

Phylli, nectendīs apium corōnīs,

est hederae vīs

multa, quā crīnīs religāta fulgēs,

rīdet argentō domus, āra castīs

vīncta verbēnīs avet immolātō

spargier agnō;

cūncta festīnat manus, hūc et illūc

cursitant mixtae puerīs puellae,

sordidum flammae trepidant rotantēs

vertice fūmum.

ut tamen nōrīs quibus advocērīs

gaudiīs, Īdūs tibi sunt agendae,

quī diēs mēnsem Veneris marīnae

findit Aprīlem,

iūre sollemnis mihi sānctiorque

paene nātālī propriō, quod ex hāc

lūce Maecēnās meus affluentīs

ōrdinat annōs.

Tēlephum, quem tū petis, occupāvit

nōn tuae sortis iuvenem puella

dīves et lascīva tenetque grātā

compede vīnctum.

terret ambustus Phaethōn avārās

spēs et exemplum grave praebet āles

Pēgasus terrēnum equitem gravātus

Bellerophontem,

semper ut tē digna sequāre et ultrā

quam licet spērāre nefās putandō

disparem vītēs. age iam, meōrum

fīnis amōrum

(nōn enim posthāc aliā calēbō

fēminā), condisce modōs, amandā

vōce quōs reddās; minuentur ātrae

carmine cūrae.

12

iam vēris comitēs, quae mare temperant,

impellunt animae lintea Thrāciae,

iam nec prāta rigent, nec fluviī strepunt

hībernā nive turgidī.

nīdum pōnit, Ityn flēbiliter gemēns,

īnfēlīx avis et Cecropiae domūs

aeternum obprobrium, quod male barbarās

rēgum est ulta libīdinēs.

dīcunt in tenerō grāmine pinguium

custōdēs ovium carmina fistulā

dēlectantque deum, cui pecus et nigrī

collēs Arcadiae placent.

addūxēre sitim tempora, Vergilī;

sed pressum Calibus dūcere Līberum

sī gestis, iuvenum nōbilium cliēns,

nardō vīna merēbere.

nardī parvus onyx ēliciet cadum,

quī nunc Sulpiciīs accubat horreīs,

spēs dōnāre novās largus amāraque

cūrārum ēluere efficāx.

ad quae sī properās gaudia, cum tuā

vēlōx merce venī; nōn ego tē meīs

immūnem meditor tinguere pōculīs,

plēnā dīves ut in domō.

vērum pōne morās et studium lucrī,

nigrōrumque memor, dum licet, ignium

miscē stultitiam cōnsiliīs brevem:

dulce est dēsipere in locō.

13

audīvēre, Lycē, dī mea vōta, dī

audīvēre, Lycē: fīs anus, et tamen

vīs fōrmōsa vidērī

lūdisque et bibis impudēns

et cantū tremulō pōta Cupīdinem

lentum sollicitās. ille virentis et

doctae psallere Chīae

pulchrīs excubat in genīs.

importūnus enim trānsvolat āridās

quercūs et refugit tē quia lūridī

dentēs, tē quia rūgae

turpant et capitis nivēs.

nec Cōae referunt iam tibi purpurae

nec cārī lapidēs tempora, quae semel

nōtīs condita fāstīs

inclūsit volucrīs diēs.

quō fūgit Venus, heu, quōve color decēns,

quō mōtūs? quid habēs illius, illius,

quae spīrābat amōrēs,

quae mē surpuerat mihī,

fēlīx post Cinaram nōtaque et artium

grātārum faciēs? sed Cinarae brevīs

annōs fāta dedērunt,

servātūra diū parem

cornīcis vetulae temporibus Lycēn,

possent ut iuvenēs vīsere fervidī

multō nōn sine rīsū

dīlāpsam in cinerēs facem.

14

quae cūra patrum quaeve Quirītium

plēnīs honōrum mūneribus tuās,

Auguste, virtūtēs in aevum

per titulōs memorēsque fastūs

aeternet, ō quā sōl habitābilīs

illūstrat ōrās maxime prīncipum?

quem lēgis expertēs Latīnae

Vindelicī didicēre nūper

quid Mārte possēs. mīlite nam tuō

Drūsus Genaunōs, implacidum genus,

Breunōsque vēlōcīs et arcēs

Alpibus impositās tremendīs

dēiēcit ācer plūs vice simplicī.

māior Nerōnum mox grave proelium

commīsit immānīsque Raetōs

auspiciīs pepulit secundīs,

spectandus in certāmine Mārtiō,

dēvōta mortī pectora līberae

quantī fatīgāret ruīnīs,

indomitās prope quālis undās

exercet Auster Plēiadum chorō

scindente nūbēs, impiger hostium

vexāre turmās et frementem

mittere equum mediōs per ignīs.

sīc taurifōrmis volvitur Aufidus,

quī rēgna Daunī praefluit Āpulī,

cum saevit horrendamque cultīs

dīluviem meditātur agrīs,

ut barbarōrum Claudius agmina

ferrāta vāstō dīruit impetū

prīmōsque et extrēmōs metendō

strāvit humum sine clāde victor,

tē cōpiās, tē cōnsilium et tuōs

praebente dīvōs. nam tibi quō diē

portūs Alexandrēa supplex

et vacuam patefēcit aulam,

Fortūna lustrō prospera tertiō

bellī secundōs reddidit exitūs

laudemque et optātum perāctīs

imperiīs decus arrogāvit.

tē Cantaber nōn ante domābilis

Mēdusque et Indus, tē profugus Scythēs

mīrātur, ō tūtēla praesēns

Ītaliae dominaeque Rōmae;

tē fontium quī cēlat orīginēs

Nīlusque et Hister, tē rapidus Tigris,

tē bēluōsus quī remōtīs

obstrepit Ōceanus Britannīs,

tē nōn paventis fūnera Galliae

dūraeque tellūs audit Hibēriae,

tē caede gaudentēs Sygambrī

compositīs venerantur armīs.

15

Phoebus volentem proelia mē loquī

victās et urbēs increpuit lyrā,

nē parva Tyrrhēnum per aequor

vēla darem. tua, Caesar, aetās

frūgēs et agrīs rettulit ūberēs

et signa nostrō restituit Iovī

dērepta Parthōrum superbīs

postibus et vacuum duellīs

Iānum Quirīnī clausit et ōrdinem

rēctum ēvagantī frēna licentiae

iniēcit ēmōvitque culpās

et veterēs revocāvit artēs

per quās Latīnum nōmen et Ītalae

crēvēre vīrēs fāmaque et imperī

porrēcta maiestās ad ortūs

sōlis ab Hesperiō cubīlī.

custōde rērum Caesare nōn furor

cīvīlis aut vīs exiget ōtium,

nōn īra, quae prōcūdit ēnsēs

et miserās inimīcat urbēs.

nōn quī profundum Dānuvium bibunt

ēdicta rumpent Iūlia, nōn Getae,

nōn Sēres īnfīdīque Persae,

nōn Tanaīn prope flūmen ortī.

nōsque et profēstīs lūcibus et sacrīs

inter iocōsī mūnera Līberī

cum prōle mātrōnīsque nostrīs

rīte deōs prius apprecātī,

virtūte fūnctōs mōre patrum ducēs

Lȳdīs remixtō carmine tībiīs

Trōiamque et Anchīsēn et almae

prōgeniem Veneris canēmus.