quae gemitūs truncaeque deō Neptūnius hērōs

causa rogat frontis; cui sīc Calydōnius amnis

coepit inōrnātōs redimītus harundine crīnēs:

“trīste petis mūnus. quis enim sua proelia victus

commemorāre velit? referam tamen ōrdine, nec tam

turpe fuit vincī quam contendisse decōrum est,

magnaque dat nōbīs tantus sōlācia victor.

nōmine sī qua suō fandō pervēnit ad aurēs

Dēianīra tuās, quondam pulcherrima virgō

multōrumque fuit spēs invidiōsa procōrum.

cum quibus ut socerī domus est intrāta petītī,

‘accipe mē generum,’ dīxī, ‘Parthāone nāte.’

dīxit et Alcīdēs; aliī cessēre duōbus.

ille Iovem socerum dare sē, fāmamque labōrum,

et superāta suae referēbat iussa novercae.

contrā ego ‘turpe deum mortālī cēdere’ dīxī

(nōndum erat ille deus) ‘dominum mē cernis aquārum

cursibus oblīquīs inter tua rēgna fluentum.

nec gener externīs hospes tibi missus ab ōrīs,

sed populāris erō et rērum pars ūna tuārum.

tantum nē noceat quod mē nec rēgia Iūnō

ōdit, et omnis abest iussōrum poena labōrum.

nam quō tē iactās, Alcmēnā nāte, creātum,

Iuppiter aut falsus pater est aut crīmine vērus.

mātris adulteriō patrem petis. ēlige, fictum

esse Iovem mālīs an tē per dēdecus ortum.’

tālia dīcentem iamdūdum lūmine torvō

spectat, et accēnsae nōn fortiter imperat īrae,

verbaque tot reddit: ‘melior mihi dextera linguā:

dummodo pugnandō superem, tū vince loquendō’

congrediturque ferōx. puduit modo magna locūtum

cēdere: reiēcī viridem dē corpore vestem,

bracchiaque opposuī, tenuīque ā pectore vārās

in statiōne manūs et pugnae membra parāvī.

ille cavīs haustō spargit mē pulvere palmīs,

inque vicem fulvae tāctū flāvēscit harēnae.

et modo cervīcem, modo crūra natantia captat —

aut captāre putēs — omnīque ā parte lacessit.

mē mea dēfendit gravitās frūstrāque petēbar,

haud secus ac mōlēs, magnō quam murmure flūctūs

oppugnant: manet illa, suōque est pondere tūta.

dīgredimur paulum, rūrsusque ad bella coīmus,

inque gradū stetimus, certī nōn cēdere, eratque

cum pede pēs iūnctus, tōtōque ego pectore prōnus

et digitōs digitīs et frontem fronte premēbam.

nōn aliter vīdī fortēs concurrere taurōs,

cum pretium pugnae tōtō nitidissima saltū

expetitur coniūnx: spectant armenta paventque

nescia quem maneat tantī victōria rēgnī.

ter sine prōfectū voluit nītentia contrā

reicere Alcīdēs ā sē mea pectora; quārtō

excutit amplexūs, adductaque bracchia solvit,

impulsumque manū — certum est mihi vēra fatērī —

prōtinus āvertit, tergōque onerōsus inhaesit.

sī qua fidēs — neque enim fictā mihi glōria vōce

quaeritur — impositō pressus mihi monte vidēbar.

vix tamen īnseruī sūdōre fluentia multō

bracchia, vix solvī dūrōs ā corpore nexūs.

īnstat anhēlantī prohibetque resūmere vīrēs,

et cervīce meā potitur. tum dēnique tellūs

pressa genū nostrō est, et harēnās ōre momordī.

īnferior virtūte, meās dēvertor ad artēs

ēlāborque virō longum fōrmātus in anguem.

quī postquam flexōs sinuāvī corpus in orbēs,

cumque ferō mōvī linguam strīdōre bisulcam,

rīsit, et illūdēns nostrās Tīrynthius artēs

‘cūnārum labor est anguēs superāre meārum’

dīxit, ‘et ut vincās aliōs, Achelōe, dracōnēs,

pars quota Lernaeae serpēns eris ūnus echidnae?

vulneribus fēcunda suīs erat illa, nec ūllum

dē capitum numerō caput est impūne recīsum

quīn geminō cervīx hērēde valentior esset.

hanc ego rāmōsam nātīs ē caede colubrīs

crēscentemque malō domuī, domitamque reclūsī.

quid fore tē crēdis, falsum quī versus in anguem

arma aliēna movēs, quem fōrma precāria cēlat?’

dīxerat, et summō digitōrum vincula collō

inicit. angēbar ceu guttura forcipe pressus,

pollicibusque meās pugnābam ēvellere faucēs.

sīc quoque dēvictō restābat tertia taurī

fōrma trucis; taurō mūtātus membra rebellō.

induit ille torīs ā laevā parte lacertōs,

admissumque trahēns sequitur, dēpressaque dūra

cornua fīgit humō, mēque altā sternit harēnā.

nec satis hoc fuerat: rigidum fera dextera cornū

dum tenet, īnfrēgit, truncāque ā fronte revellit.

Nāides hoc, pōmīs et odōrō flōre replētum,

sacrārunt: dīvesque meō Bona Cōpia cornū est.”

dīxerat, et nymphē rītū succīncta Diānae,

ūna ministrārum, fūsīs utrimque capillīs,

incessit tōtumque tulit praedīvite cornū

autumnum et mēnsās, fēlīcia pōma, secundās.

lūx subit, et prīmō feriente cacūmina sōle

discēdunt iuvenēs, neque enim dum flūmina pācem

et placidōs habeant lāpsūs tōtaeque resīdant

opperiuntur aquae. vultūs Achelōus agrestēs

et lacerum cornū mediīs caput abdidit undīs.

huic tantum ablātī doluit iactūra decōris;

cētera sospes habet. capitis quoque fronde salignā

aut superimpositā cēlātur harundine damnum.

at tē, Nesse ferōx, eiusdem virginis ārdor

perdiderat volucrī trāiectum terga sagittā.

namque novā repetēns patriōs cum coniuge mūrōs

vēnerat Euēnī rapidās Iove nātus ad undās.

ūberior solitō, nimbīs hiemālibus auctus,

verticibusque frequēns erat atque impervius amnis.

intrepidum prō sē, cūram dē coniuge agentem

Nessus adit, membrīsque valēns scītusque vadōrum,

“officiō”que “meō rīpā sistētur in illā

haec,” ait “Alcīdē. tū vīribus ūtere nandō!”

pallentemque metū, fluviumque ipsumque timentem

trādidit Āonius pavidam Calydōnida Nessō.

mox, ut erat, pharetrāque gravis spoliōque leōnis

(nam clāvam et curvōs trāns rīpam mīserat arcūs)

“quandoquidem coepī, superentur flūmina” dīxit,

nec dubitat, nec quā sit clēmentissimus amnis

quaerit, et obsequiō dēferrī spernit aquārum.

iamque tenēns rīpam, missōs cum tolleret arcūs,

coniugis agnōvit vōcem Nessōque parantī

fallere dēpositum “quō tē fīdūcia” clāmat

“vāna pedum, violente, rapit? tibi, Nesse bifōrmis,

dīcimus. exaudī, nec rēs intercipe nostrās.

sī tē nūlla meī reverentia mōvit, at orbēs

concubitūs vetitōs poterant inhibēre paternī.

haud tamen effugiēs, quamvīs ope fīdis equīnā;

vulnere, nōn pedibus tē cōnsequar.” ultima dicta

rē probat, et missā fugientia terga sagittā

trāicit; exstābat ferrum dē pectore aduncum.

quod simul ēvulsum est, sanguis per utrumque forāmen

ēmicuit mixtus Lernaeī tābe venēnī.

excipit hunc Nessus, “neque enim moriēmur inultī”

sēcum ait, et calidō vēlāmina tīncta cruōre

dat mūnus raptae velut irrītāmen amōris.

longa fuit mediī mora temporis, āctaque magnī

Herculis implērant terrās odiumque novercae.

victor ab Oechaliā Cēnaeō sacra parābat

vōta Iovī, cum Fāma loquāx praecessit ad aurēs,

Dēianīra, tuās, quae vērīs addere falsa

gaudet et ē minimō sua per mendācia crēscit:

Amphitryōniadēn Iolēs ārdōre tenērī.

crēdit amāns, venerisque novae perterrita fāmā

indulsit prīmō lacrimīs, flendōque dolōrem

diffūdit miseranda suum. mox deinde “quid autem

flēmus?” ait “paelex lacrimīs laetābitur istīs.

quae quoniam adveniet, properandum aliquidque novandum est,

dum licet, et nōndum thalamōs tenet altera nostrōs.

conquerar an sileam? repetam Calydōna, morerne?

excēdam tēctīs an, sī nihil amplius, obstem?

quid sī mē, Meleagre, tuam memor esse sorōrem

forte parō facinus, quantumque iniūria possit

fēmineusque dolor iugulātā paelice testor?”

in cursūs animus variōs abit. omnibus illīs

praetulit imbūtam Nessēō sanguine vestem

mittere, quae vīrēs dēfectō reddat amōrī,

ignārōque Lichae quid trādat nescia lūctūs

ipsa suōs trādit, blandīsque miserrima verbīs

dōna det illa virō mandat. capit īnscius hērōs,

induiturque umerīs Lernaeae vīrus echidnae.

tūra dabat prīmīs et verba precantia flammīs,

vīnaque marmoreās paterā fundēbat in ārās:

incaluit vīs inde malī, resolūtaque flammīs

Herculeōs abiit lātē dīlāpsa per artūs.

dum potuit, solitā gemitum virtūte repressit;

victa malīs postquam est patientia, reppulit ārās,

implēvitque suīs nemorōsam vōcibus Oetēn.

nec mora, lētiferam cōnātur scindere vestem:

quā trahitur, trahit illa cutem (foedumque relātū)

aut haeret membrīs frūstrā temptāta revellī,

aut lacerōs artūs et grandia dētegit ossa.

ipse cruor, gelidō ceu quondam lāmina candēns

tīncta lacū, strīdit coquiturque ārdente venēnō.

nec modus est: sorbent avidae praecordia flammae,

caeruleusque fluit tōtō dē corpore sūdor,

ambustīque sonant nervī, caecāque medullīs

tābe liquēfactīs tollēns ad sīdera palmās

“clādibus” exclāmat, “Sāturnia, pāscere nostrīs:

pāscere, et hanc pestem spectā, crūdēlis, ab altō,

corque ferum satiā. vel sī miserandus et hostis,

[hoc est, sī tibi sum, dīrīs cruciātibus aegram]

invīsamque animam nātamque labōribus aufer.

mors mihi mūnus erit; decet haec dare dōna novercam.

ergō ego foedantem peregrīnō templa cruōre

Būsīrin domuī, saevōque alimenta parentis

Antaeō ēripuī? nec mē pāstōris Hibērī

fōrma triplex, nec fōrma triplex tua, Cerbere, mōvit?

vōsne, manūs, validī pressistis cornua taurī?

vestrum opus Ēlis habet, vestrum Stymphālides undae,

Partheniumque nemus. vestrā virtūte relātus

Thermōdontiacō caelātus balteus aurō,

pōmaque ab īnsomnī concūstōdīta dracōne.

nec mihi Centaurī potuēre resistere, nec mī

Arcadiae vāstātor aper; nec prōfuit Hȳdrae

crēscere per damnum gemināsque resūmere vīrēs.

quid, cum Thrācis equōs hūmānō sanguine pinguēs

plēnaque corporibus lacerīs praesēpia vīdī,

vīsaque dēiēcī, dominumque ipsōsque perēmī?

hīs ēlīsa iacet mōlēs Nemeaea lacertīs,

hāc caelum cervīce tulī! dēfessa iubendō est

saeva Iovis coniūnx, ego sum indēfessus agendō.

sed nova pestis adest, cui nec virtūte resistī

nec tēlīs armīsque potest. pulmōnibus errat

ignis edāx īmīs perque omnēs pāscitur artūs.

at valet Eurystheus. et sunt quī crēdere possint

esse deōs?” dīxit, perque altam saucius Oetēn

haud aliter graditur quam sī vēnābula taurus

corpore fīxa gerat, factīque refūgerit auctor.

saepe illum gemitūs ēdentem, saepe frementem,

saepe retemptantem tōtās īnfringere vestēs

sternentemque trabēs īrāscentemque vidērēs

montibus aut patriō tendentem bracchia caelō.

ecce Lichān trepidum latitantem rūpe cavātā

aspicit, utque dolor rabiem collēgerat omnem,

“tūne, Lichā” dīxit, “fērālia dōna dedistī?

tūne meae necis auctor eris?” tremit ille pavetque

pallidus, et timidē verba excūsantia dīcit;

dīcentem genibusque manūs adhibēre parantem

corripit Alcīdēs, et terque quaterque rotātum

mittit in Euboicās tormentō fortius undās.

ille per āeriās pendēns indūruit aurās,

utque ferunt imbrēs gelidīs concrēscere ventīs,

inde nivēs fierī, nivibus quoque molle rotātīs

astringī et spissā glomerārī grandine corpus,

sīc illum validīs iactum per ināne lacertīs

exsanguemque metū nec quicquam ūmōris habentem

in rigidōs versum silicēs prior ēdidit aetās.

nunc quoque in Euboicō scopulus brevis ēminet altō

gurgite et hūmānae servat vestīgia fōrmae,

quem quasi sēnsūrum nautae calcāre verentur,

appellantque Lichān.

arboribus caesīs quās ardua gesserat Oetē

inque pyram strūctīs, arcum pharetramque capācem

rēgnaque vīsūrās iterum Trōiāna sagittās

ferre iubēs Poeante satum; quō flamma ministrō est

subdita. dumque avidīs comprēnditur ignibus agger,

congeriem silvae Nemeaeō vellere summam

sternis, et impositā clāvae cervīce recumbis,

haud aliō vultū quam sī convīva iacērēs

inter plēna merī redimītus pōcula sertīs.

iamque valēns et in omne latus diffūsa sonābat,

sēcūrōsque artūs contemptōremque petēbat

flamma suum. timuēre deī prō vindice terrae.

quōs ita (sēnsit enim) laetō Sāturnius ōre

Iuppiter alloquitur: “nostra est timor iste voluptās,

ō superī, tōtōque libēns mihi pectore grātor

quod memoris populī dīcor rēctorque paterque

et mea prōgeniēs vestrō quoque tūta favōre est.

nam quamquam ipsīus datur hoc immānibus āctīs,

obligor ipse tamen. sed enim nē pectora vānō

fīda metū paveant, Oetaeās spernite flammās.

omnia quī vīcit, vincet quōs cernitis ignēs;

nec nisi māternā Vulcānum parte potentem

sentiet. aeternum est ā mē quod trāxit et expers

atque immūne necis, nūllāque domābile flammā.

idque ego dēfūnctum terrā caelestibus ōrīs

accipiam, cūnctīsque meum laetābile factum

dīs fore cōnfīdō. sī quis tamen Hercule, sī quis

forte deō dolitūrus erit, data praemia nōlet,

sed meruisse darī sciet invītusque probābit.”

assēnsēre deī. coniūnx quoque rēgia vīsa est

cētera nōn dūrō, dūrō tamen ultima vultū

dicta tulisse Iovis, sēque indoluisse notātam.

intereā quodcumque fuit populābile flammae

Mulciber abstulerat, nec cognōscenda remānsit

Herculis effigiēs, nec quicquam ab imāgine ductum

mātris habet tantumque Iovis vestīgia servat.

utque novus serpēns positā cum pelle senectā

luxuriāre solet, squāmāque nitēre recentī,

sīc ubi mortālēs Tīrynthius exuit artūs,

parte suī meliōre viget, maiorque vidērī

coepit et augustā fierī gravitāte verendus.

quem pater omnipotēns inter cava nūbila raptum

quadriiugō currū radiantibus intulit astrīs.

sēnsit Atlās pondus. neque adhūc Sthenelēius īrās

solverat Eurystheus, odiumque in prōle paternum

exercēbat atrōx.

Argolis Alcmēnē, questūs ubi pōnat anīlēs,

cui referat nātī testātōs orbe labōrēs,

cuive suōs cāsūs, Iolēn habet. Herculis illam

imperiīs thalamōque animōque recēperat Hyllus,

implēratque uterum generōsō sēmine; cui sīc

incipit Alcmēnē: “faveant tibi nūmina saltem,

corripiantque morās tum cum mātūra vocābis

praepositam timidīs parientibus Īlīthyiam,

quam mihi difficilem Iūnōnis grātia fēcit.

namque labōriferī cum iam nātālis adesset

Herculis et decimum premerētur sīdere signum,

tendēbat gravitās uterum mihi, quodque ferēbam

tantum erat ut possēs auctōrem dīcere tēctī

ponderis esse Iovem. nec iam tolerāre labōrēs

ulterius poteram. quīn nunc quoque frīgidus artūs,

dum loquor, horror habet, parsque est meminisse dolōris.

septem ego per noctēs, totidem cruciāta diēbus,

fessa malīs, tendēnsque ad caelum bracchia, magnō

Lūcīnam Nīxūsque parēs clāmōre vocābam.

illa quidem vēnit, sed praecorrupta, meumque

quae dōnāre caput Iūnōnī vellet inīquae.

utque meōs audit gemitūs, subsēdit in illā

ante forēs ārā, dextrōque ā poplite laevum

pressa genū et digitīs inter sē pectine iūnctīs

sustinuit partūs. tacitā quoque carmina vōce

dīxit, et inceptōs tenuērunt carmina partūs.

nītor, et ingrātō faciō convīcia dēmēns

vāna Iovī, cupiōque morī, mōtūraque dūrōs

verba queror silicēs. mātrēs Cadmēides adsunt,

vōtaque suscipiunt exhortanturque dolentem.

ūna ministrārum mediā dē plēbe Galanthis

flāva comās aderat, faciendīs strēnua iussīs,

officiīs dīlēcta suīs. ea sēnsit inīquā

nescioquid Iūnōne gerī, dumque exit et intrat

saepe forēs, dīvam residentem vīdit in ārā

bracchiaque in genibus digitīs cōnexa tenentem,

et ‘quaecumque es’ ait, ‘dominae grātāre; levāta est

Argolis Alcmēnē, potiturque puerpera vōtō.’

exsiluit, iūnctāsque manūs pavefacta remīsit

dīva potēns uterī. vinclīs levor ipsa remissīs.

nūmine dēceptō rīsisse Galanthida fāma est.

rīdentem prēnsamque ipsīs dea saeva capillīs

trāxit et ē terrā corpus relevāre volentem

arcuit inque pedēs mūtāvit bracchia prīmōs.

strēnuitās antīqua manet, nec terga colōrem

āmīsēre suum; fōrma est dīversa priōrī.

quae quia mendācī parientem iūverat ōre,

ōre parit, nostrāsque domōs, ut et ante, frequentat.”

dīxit, et admonitū veteris commōta ministrae

ingemuit. quam sīc nurus est affāta dolentem:

“tē tamen, ō genetrīx, aliēnae sanguine vestrō

rapta movet faciēs. quid sī tibi mīra sorōris

fāta meae referam? quamquam lacrimaeque dolorque

impediunt prohibentque loquī. fuit ūnica mātrī —

mē pater ex aliā genuit — nōtissima fōrmā

Oechalidum Dryopē; quam virginitāte carentem

vimque deī passam Delphōs Dēlonque tenentis

excipit Andraemōn, et habētur coniuge fēlīx.

est lacus acclīvis dēvexō margine fōrmam

lītoris efficiēns; summum myrtēta corōnant.

vēnerat hūc Dryopē fātōrum nescia, quōque

indignēre magis, nymphīs lātūra corōnās,

inque sinū puerum, quī nōndum implēverat annum,

dulce ferēbat onus tepidīque ope lactis alēbat.

haud procul ā stāgnō Tyriōs imitāta colōrēs

in spem bācārum flōrēbat aquātica lōtos.

carpserat hinc Dryopē quōs oblectāmina nātō

porrigeret flōrēs, et idem factūra vidēbar —

namque aderam — vīdī guttās ē flōre cruentās

dēcidere et tremulō rāmōs horrōre movērī.

scīlicet, ut referunt tardī nunc dēnique agrestēs,

Lōtis in hanc nymphē, fugiēns obscēna Priāpī,

contulerat versōs, servātō nōmine, vultūs.

nescierat soror hoc. quae cum perterrita retrō

īre et adōrātīs vellet discēdere nymphīs,

haesērunt rādīce pedēs. convellere pugnat,

nec quicquam nisi summa movet. succrēscit ab īmō,

tōtaque paulātim lentus premit inguina cortex.

ut vīdit, cōnāta manū laniāre capillōs,

fronde manum implēvit: frondēs caput omne tenēbant.

at puer Amphissos — namque hoc avus Eurytus illī

addiderat nōmen — māterna rigēscere sentit

ūbera, nec sequitur dūcentem lacteus ūmor.

spectātrīx aderam fātī crūdēlis, opemque

nōn poteram tibi ferre, soror; quantumque valēbam,

crēscentem truncum rāmōsque amplexa morābar,

et, fateor, voluī sub eōdem cortice condī.

ecce vir Andraemōn genitorque miserrimus adsunt

et quaerunt Dryopēn; Dryopēn quaerentibus illīs

ostendī †lōton. tepidō dant ōscula lignō,

affūsīque suae rādīcibus arboris haerent.

nīl nisi iam faciem quod nōn foret arbor habēbat

cāra soror. lacrimae miserō dē corpore factīs

irrōrant foliīs ac, dum licet ōraque praestant

vōcis iter, tālēs effundit in āera questūs:

‘sī qua fidēs miserīs, hoc mē per nūmina iūrō

nōn meruisse nefās: patior sine crīmine poenam,

vīximus innocuae. sī mentior, ārida perdam

quās habeō frondēs et caesa secūribus ūrar.

hunc tamen īnfantem māternīs dēmite rāmīs,

et date nūtrīcī, nostrāque sub arbore saepe

lac facitōte bibat nostrāque sub arbore lūdat.

cumque loquī poterit, mātrem facitōte salūtet,

et trīstis dīcat “latet hōc in stīpite māter.”

stāgna tamen timeat nec carpat ab arbore flōrēs,

et fruticēs omnēs corpus putet esse deārum.

cāre, valē, coniūnx, et tū germāna, paterque!

quī, sī qua est pietās, ab acūtae vulnere falcis,

ā pecoris morsū frondēs dēfendite nostrās.

et quoniam mihi fās ad vōs incumbere nōn est,

ērigite hūc artūs et ad ōscula nostra venīte,

dum tangī possunt, parvumque attollite nātum.

plūra loquī nequeō; nam iam per candida mollis

colla liber serpit, summōque cacūmine condor.

ex oculīs removēte manūs; sine mūnere vestrō

contegat inductus morientia lūmina cortex.’

dēsierant simul ōra loquī, simul esse, diūque

corpore mūtātō rāmī caluēre recentēs.”

dumque refert Iolē factum mīrābile, dumque

Eurytidos lacrimās admōtō pollice siccat

Alcmēnē (flet et ipsa tamen), compescuit omnem

rēs nova trīstitiam. nam līmine cōnstitit altō

paene puer dubiāque tegēns lānūgine mālās,

ōra refōrmātus prīmōs Iolāus in annōs.

hoc illī dederat Iūnōnia mūneris Hēbē,

victa virī precibus. quae cum iūrāre parāret

dōna tribūtūram post hunc sē tālia nūllī,

nōn est passa Themis: “nam iam discordia Thēbae

bella movent” dīxit, “Capaneusque nisi ab Iove vincī

haud poterit, fīentque parēs in vulnere frātrēs,

subductāque suōs mānēs tellūre vidēbit

vīvus adhūc vātēs; ultusque parente parentem

nātus erit factō pius et scelerātus eōdem,

attonitusque malīs, exul mentisque domūsque,

vultibus Eumenidum mātrisque agitābitur umbrīs,

dōnec eum coniūnx fātāle poposcerit aurum,

cognātumque latus Phēgēius hauserit ēnsis.

tum dēmum magnō petet hōs Achelōia supplex

ab Iove Calliroē nātīs īnfantibus annōs;

[nēve necem sinat esse diū victōris inultam]

Iuppiter hīs mōtus prīvignae dōna nurūsque

praecipiet, facietque virōs impūbibus annīs.”

haec ubi fāticanō ventūrī praescia dīxit

ōre Themis, variō superī sermōne fremēbant

et cūr nōn aliīs eadem dare dōna licēret

murmur erat. queritur veterēs Pallantias annōs

coniugis esse suī, queritur cānēscere mītis

Īasiōna Cerēs, repetītum Mulciber aevum

poscit Ericthoniō, Venerem quoque cūra futūrī

tangit et Anchīsae renovāre pacīscitur annōs.

cui studeat deus omnis habet; crēscitque favōre

turbida sēditiō, dōnec sua Iuppiter ōra

solvit et “ōh nostrī sī qua est reverentia” dīxit,

“quō ruitis? tantumne aliquis sibi posse vidētur,

fāta quoque ut superet? fātīs Iolāus in annōs

quōs ēgit rediit; fātīs iuvenēscere dēbent

Callirhoē genitī, nōn ambitiōne nec armīs.

vōs etiam — quōque hoc animō meliōre ferātis,

mē quoque — fāta regunt. quae sī mūtāre valērem,

nec nostrum sērī curvārent Aeacon annī,

perpetuumque aevī flōrem Rhadamanthus habēret

cum Mīnōe meō, quī propter amāra senectae

pondera dēspicitur, nec quō prius ōrdine rēgnat.”

dicta Iovis mōvēre deōs, nec sustinet ūllus,

cum videat fessōs Rhadamanthon et Aeacon annīs

et Mīnōa, querī. quī, dum fuit integer aevī,

terruerat magnās ipsō quoque nōmine gentēs;

tunc erat invalidus, Dēīonidēnque iuventae

rōbore Mīlētum Phoebōque parente superbum

pertimuit, crēdēnsque suīs īnsurgere rēgnīs,

haud tamen est patriīs arcēre penātibus ausus.

sponte fugis, Mīlēte, tuā, celerīque carīnā

Aegaeās mētīris aquās, et in Āside terrā

moenia cōnstituis positōris habentia nōmen.

hīc tibi, dum sequitur patriae curvāmina rīpae,

fīlia Maeandrī totiēns redeuntis eōdem

cognita Cȳaneē, praestantī corpora fōrmā,

Byblida cum Caunō, prōlem est ēnīxa gemellam.

Byblis in exemplō est ut ament concessa puellae,

Byblis Apollineī correpta cupīdine frātris.

[nōn soror ut frātrem, nec quā dēbēbat, amābat]

illa quidem prīmō nūllōs intellegit ignēs,

nec peccāre putat quod saepius ōscula iungat,

quod sua frāternō circumdet bracchia collō;

mendācīque diū pietātis fallitur umbrā.

paulātim dēclīnat amor, vīsūraque frātrem

culta venit, nimiumque cupit fōrmōsa vidērī

et sī qua est illīc fōrmōsior, invidet illī.

sed nōndum manifesta sibi est, nūllumque sub illō

igne facit vōtum, vērumtamen aestuat intus.

iam “dominum” appellat, iam nōmina sanguinis ōdit,

“Byblida” iam māvult quam sē vocet ille “sorōrem.”

spēs tamen obscēnās animō dēmittere nōn est

ausa suō vigilāns; placidā resolūta quiēte

saepe videt quod amat; vīsa est quoque iungere frātrī

corpus, et ērubuit, quamvīs sōpīta iacēbat.

somnus abit; silet illa diū repetitque quiētis

ipsa suae speciem dubiāque ita mente profātur:

“mē miseram! tacitae quid vult sibi noctis imāgō? —

quam nōlim rata sit! cūr haec ego somnia vīdī?

ille quidem est oculīs quamvīs fōrmōsus inīquīs

et placet, et possim, sī nōn sit frāter, amāre,

et mē dignus erat. vērum nocet esse sorōrem.

dummodo tāle nihil vigilāns committere temptem,

saepe licet similī redeat sub imāgine somnus!

testis abest somnō, nec abest imitāta voluptās.

prōh Venus et tenerā volucer cum mātre Cupīdō,

gaudia quanta tulī! quam mē manifesta libīdō

contigit! ut iacuī tōtīs resolūta medullīs!

ut meminisse iuvat! quamvīs brevis illa voluptās

noxque fuit praeceps et coeptīs invida nostrīs.

ō ego, sī liceat mūtātō nōmine iungī,

quam bene, Caune, tuō poteram nurus esse parentī!

quam bene, Caune, meō poterās gener esse parentī!

omnia dī facerent essent commūnia nōbīs

praeter avōs: tū mē vellem generōsior essēs!

nescioquam faciēs igitur, pulcherrime, mātrem;

at mihi, quae male sum quōs tū sortīta parentēs,

nīl nisi frāter eris. quod obest, id habēbimus ūnum.

quid mihi significant ergō mea vīsa? quod autem

somnia pondus habent? an habent et somnia pondus?

dī melius! — dī nempe suās habuēre sorōrēs:

sīc Sāturnus Opem iūnctam sibi sanguine dūxit,

Ōceanus Tēthyn, Iūnōnem rēctor Olympī.

sunt superīs sua iūra; quid ad caelestia rītūs

exigere hūmānōs dīversaque foedera temptō?

aut nostrō vetitus dē corde fugābitur ārdor,

aut hoc sī nequeō, peream, precor, ante torōque

mortua compōnar, positaeque det ōscula frāter.

et tamen arbitrium quaerit rēs ista duōrum!

finge placēre mihi: scelus esse vidēbitur illī.

at nōn Aeolidae thalamōs timuēre sorōrum.

unde sed hōs nōvī? cūr haec exempla parāvī?

quō feror? obscēnae procul hinc discēdite flammae

nec, nisi quā fās est germānae, frāter amētur.

sī tamen ipse meī captus prior esset amōre,

forsitan illīus possem indulgēre furōrī.

ergō ego, quae fueram nōn reiectūra petentem,

ipsa petam. poterisne loquī? poterisne fatērī?

cōget amor, poterō; vel, sī pudor ōra tenēbit,

littera cēlātōs arcāna fatēbitur ignēs.”

hoc placet, haec dubiam vīcit sententia mentem.

in latus ērigitur cubitōque innīxa sinistrō

“vīderit. īnsānōs” inquit “fateāmur amōrēs!”

[ei mihi, quō lābor? quem mēns mea concipit ignem?]

et meditāta manū compōnit verba trementī;

dextra tenet ferrum, vacuam tenet altera cēram.

incipit et dubitat, scrībit damnatque tabellās,

[et notat et dēlet, mūtat culpatque probatque]

inque vicem sūmptās pōnit positāsque resūmit.

quid velit ignōrat; quicquid factūra vidētur

displicet. in vultū est audācia mixta pudōrī.

scrīpta “soror” fuerat; vīsum est dēlēre “sorōrem”

verbaque corrēctīs incīdere tālia cērīs:

“quam, nisi tū dederis, nōn est habitūra salūtem,

hanc tibi mittit amāns: pudet, āh, pudet ēdere nōmen,

et sī quid cupiam quaeris, sine nōmine vellem

posset agī mea causa meō, nec cognita Byblis

ante forem quam spēs vōtōrum certa fuisset.

esse quidem laesī poterat tibi pectoris index

et color et maciēs et vultus et ūmida saepe

lūmina nec causā suspīria mōta patentī

et crēbrī amplexūs, et quae, sī forte notāstī,

ōscula sentīrī nōn esse sorōria possent.

ipsa tamen, quamvīs animī grave vulnus habēbam,

quamvīs intus erat furor igneus, omnia fēcī —

sunt mihi dī testēs — ut tandem sānior essem,

pugnāvīque diū violenta Cupīdinis arma

effugere īnfēlīx, et plūs quam ferre puellam

posse putēs ego dūra tulī. superāta fatērī

cōgor opemque tuam timidīs exposcere vōtīs.

tū servāre potes, tū perdere sōlus amantem:

ēlige utrum faciās. nōn hoc inimīca precātur,

sed quae, cum tibi sit iūnctissima, iūnctior esse

expetit et vinclō tēcum propiōre ligārī.

iūra senēs nōrint, et quid liceatque nefāsque

fāsque sit inquīrant, lēgumque exāmina servent.

conveniēns Venus est annīs temerāria nostrīs.

quid liceat nescīmus adhūc et cūncta licēre

crēdimus, et sequimur magnōrum exempla deōrum.

nec nōs aut dūrus pater aut reverentia fāmae

aut timor impediet. tamen ut sit causa timendī,

dulcia frāternō sub nōmine fūrta tegēmus:

est mihi lībertās tēcum sēcrēta loquendī,

et damus amplexūs et iungimus ōscula cōram.

quantum est quod dēsit? miserēre fatentis amōrem,

et nōn fassūrae, nisi cōgeret ultimus ārdor,

nēve merēre meō subscrībī causa sepulcrō.”

tālia nēquīquam perarantem plēna relīquit

cēra manum, summusque in margine versus adhaesit.

prōtinus impressā signat sua crīmina gemmā,

quam tīnxit lacrimīs (linguam dēfēcerat ūmor),

dēque suīs ūnum famulīs pudibunda vocāvit,

et paulum blandīta “fer hās, fīdissime, nostrō”

dīxit, et adiēcit longō post tempore “frātrī.”

cum daret, ēlāpsae manibus cecidēre tabellae.

ōmine turbāta est, mīsit tamen. apta minister

tempora nactus adit trāditque latentia verba.

attonitus subitā iuvenis Maeandrius īrā

prōicit acceptās lēctā sibi parte tabellās,

vixque manūs retinēns trepidantis ab ōre ministrī,

“dum licet, ō vetitae scelerāte libīdinis auctor,

effuge!” ait “quī, sī nostrum tua fāta pudōrem

nōn traherent sēcum, poenās mihi morte dedissēs.”

ille fugit pavidus, dominaeque ferōcia Caunī

dicta refert. pallēs audītā, Bybli, repulsā,

et pavet obsessum glaciālī frīgore corpus.

mēns tamen ut rediit, pariter rediēre furōrēs,

linguaque vix tālēs ictō dedit āere vōcēs:

“et meritō! quid enim temerāria vulneris huius

indicium fēcī? quid quae cēlanda fuērunt

tam cito commīsī properātīs verba tabellīs?

ante erat ambiguīs animī sententia dictīs

praetemptanda mihī. nē nōn sequerētur euntem,

parte aliquā vēlī quālis foret aura notāre

dēbueram, tūtōque marī dēcurrere, quae nunc

nōn explōrātīs implēvī lintea ventīs.

auferor in scopulōs igitur, subversaque tōtō

obruor ōceanō, neque habent mea vēla recursūs.

quid quod et ōminibus certīs prohibēbar amōrī

indulgēre meō, tum cum mihi ferre iubentī

excidit et fēcit spēs nostrās cēra cadūcās?

nōnne vel illa diēs fuerat, vel tōta voluntās —

sed potius mūtanda diēs? deus ipse monēbat

signaque certa dabat, sī nōn male sāna fuissem.

et tamen ipsa loquī nec mē committere cērae

dēbueram praesēnsque meōs aperīre furōrēs.

vīdisset lacrimās, vultum vīdisset amantis;

plūra loquī poteram quam quae cēpēre tabellae.

invītō potuī circumdare bracchia collō

et, sī reicerer, potuī moritūra vidērī

amplectīque pedēs affūsaque poscere vītam.

omnia fēcissem, quōrum sī singula dūram

flectere nōn poterant, potuissent omnia, mentem.

forsitan et missī sit quaedam culpa ministrī:

nōn adiīt aptē, nec lēgit idōnea, crēdō,

tempora, nec petiīt hōramque animumque vacantem.

haec nocuēre mihī. neque enim est dē tigride nātus

nec rigidōs silicēs solidumve in pectore ferrum

aut adamanta gerit, nec lac bibit ille leaenae.

vincētur. repetendus erit, nec taedia coeptī

ūlla meī capiam, dum spīritus iste manēbit.

nam prīmum, sī facta mihī revocāre licēret,

nōn coepisse fuit; coepta expugnāre secundum est.

quippe nec ille potest, ut iam mea vōta relinquam,

nōn tamen ausōrum semper memor esse meōrum.

et quia dēsierim, leviter voluisse vidēbor,

aut etiam temptāsse illum īnsidiīsque petīsse,

vel certē nōn hōc quī plūrimus urget et ūrit

pectora nostra deō, sed victa libīdine crēdar;

dēnique iam nequeō nīl commīsisse nefandum.

et scrīpsī et petiī: reserāta est nostra voluntās;

ut nihil adiciam, nōn possum innoxia dīcī.

quod superest, multum est in vōta, in crīmina parvum.”

dīxit et (incertae tanta est discordia mentis)

cum pigeat temptāsse, libet temptāre. modumque

exit et īnfēlīx committit saepe repellī.

mox ubi fīnis abest, patriam fugit ille nefāsque,

inque peregrīnā pōnit nova moenia terrā.

tum vērō maestam tōtā Mīlētida mente

dēfēcisse ferunt, tum vērō ā pectore vestem

dēripuit plānxitque suōs furibunda lacertōs;

iamque palam est dēmēns, inconcessamque fatētur

spem veneris, siquidem patriam invīsōsque penātēs

dēserit et profugī sequitur vestīgia frātris.

utque tuō mōtae, prōlēs Semelēia, thyrsō

Ismariae celebrant repetīta triennia Bacchae,

Byblida nōn aliter lātōs ululāsse per agrōs

Būbasides vīdēre nurūs. quibus illa relictīs

Cāras et armiferōs Lelegas Lyciamque pererrat.

iam Cragon et Limyrēn Xanthīque relīquerat undās,

quōque Chimaera iugō mediīs in partibus ignem,

pectus et ōra leae, caudam serpentis habēbat.

dēficiunt silvae, cum tū lassāta sequendō

concidis et dūrā positīs tellūre capillīs,

Bybli, iacēs, frondēsque tuō premis ōre cadūcās.

saepe illam nymphae tenerīs Lelegēides ulnīs

tollere cōnantur, saepe ut medeātur amōrī

praecipiunt surdaeque adhibent sōlācia mentī.

mūta iacet, viridēsque suīs tenet unguibus herbās

Byblis, et ūmectat lacrimārum grāmina rīvō.

Nāidas hīs vēnam, quae numquam ārēscere posset,

supposuisse ferunt. quid enim dare maius habēbant?

prōtinus, ut sectō piceae dē cortice guttae

utve tenāx gravidā mānat tellūre bitūmen

utve sub adventum spīrantis lēne Favōnī

sōle remollēscit quae frīgore cōnstitit unda:

sīc lacrimīs cōnsūmpta suīs Phoebēia Byblis

vertitur in fontem, quī nunc quoque vallibus illīs

nōmen habet dominae, nigrāque sub īlice mānat.

fāma novī centum Crētaeās forsitan urbēs

implēsset mōnstrī, sī nōn mīrācula nūper

Īphide mūtātā Crētē propiōra tulisset.

proxima Cnōsiacō nam quondam Phaestia rēgnō

prōgenuit tellūs ignōtum nōmine Ligdum,

ingenuā dē plēbe virum, nec cēnsus in illō

nōbilitāte suā maior, sed vīta fidēsque

inculpāta fuit. gravidae quī coniugis aurēs

vōcibus hīs monuit, cum iam prope partus adesset.

“quae voveam duo sunt: minimō ut relevēre dolōre,

utque marem pariās. onerōsior altera sors est,

et vīrēs fortūna negat. quod abōminor: ergō

ēdita forte tuō fuerit sī fēmina partū —

invītus mandō; pietās, ignōsce! — necētur.”

dīxerat, et lacrimīs vultum lāvēre profūsīs,

tam quī mandābat quam cui mandāta dabantur.

sed tamen ūsque suum vānīs Telethūsa marītum

sollicitat precibus nē spem sibi pōnat in artō.

certa sua est Ligdō sententia. iamque ferendō

vix erat illa gravem mātūrō pondere ventrem,

cum mediō noctis spatiō sub imāgine somnī

Īnachis ante torum, pompā comitāta sacrōrum,

aut stetit, aut vīsa est. inerant lūnāria frontī

cornua cum spīcīs nitidō flāventibus aurō

et rēgāle decus; cum quā lātrātor Anūbis,

sānctaque Būbastis, variusque colōribus Āpis,

quīque premit vōcem digitōque silentia suādet;

sīstraque erant, numquamque satis quaesītus Osīrīs,

plēnaque somniferīs serpēns peregrīna venēnīs.

tum velut excussam somnō et manifesta videntem

sīc affāta dea est: “pars ō Telethūsa meārum,

pōne gravēs cūrās mandātaque falle marītī.

nec dubitā, cum tē partū Lūcīna levārit,

tollere quicquid erit. dea sum auxiliāris opemque

exōrāta ferō; nec tē coluisse querēris

ingrātum nūmen.” monuit, thalamōque recessit.

laeta torō surgit, pūrāsque ad sīdera supplex

Crēssa manūs tollēns, rata sint sua vīsa precātur.

ut dolor incrēvit, sēque ipsum pondus in aurās

expulit, et nāta est ignārō fēmina patre,

iussit alī māter puerum mentīta. fidemque

rēs habuit, neque erat fictī nisi cōnscia nūtrīx.

vōta pater solvit, nōmenque impōnit avītum:

Īphis avus fuerat. gāvīsa est nōmine māter

quod commūne foret, nec quemquam falleret illō.

indēcepta piā mendācia fraude latēbant.

cultus erat puerī; faciēs, quam sīve puellae,

sīve darēs puerō, fuerat fōrmōsus uterque.

tertius intereā decimō successerat annus,

cum pater, Īphi, tibi flāvam dēspondit Ianthēn,

inter Phaestiadas quae laudātissima fōrmae

dōte fuit virgō, Dictaeō nāta Telestē.

pār aetās, pār fōrma fuit, prīmāsque magistrīs

accēpēre artēs, elementa aetātis, ab īsdem.

hinc amor ambārum tetigit rude pectus, et aequum

vulnus utrīque dedit. sed erat fīdūcia dispār:

coniugium pactaeque exspectat tempora taedae,

quamque virum putat esse, virum fore crēdit Ianthē;

Īphis amat quā posse fruī dēspērat, et auget

hoc ipsum flammās ārdetque in virgine virgō.

vixque tenēns lacrimās “quis mē manet exitus” inquit,

“cognita quam nūllī, quam prōdigiōsa novaeque

cūra tenet Veneris? sī dī mē perdere vellent,

[parcere dēbuerant; sī nōn, et perdere vellent]

nātūrāle malum saltem et dē mōre dedissent.

nec vaccam vaccae, nec equās amor ūrit equārum;

ūrit ovēs ariēs, sequitur sua fēmina cervum;

sīc et avēs coeunt, interque animālia cūncta

fēmina fēmineō corrēpta cupīdine nūlla est.

vellem nūlla forem! nē nōn tamen omnia Crētē

mōnstra ferat, taurum dīlēxit fīlia Sōlis,

fēmina nempe marem. meus est furiōsior illō,

sī vērum profitēmur, amor. tamen illa secūta est

spem veneris, tamen illa dolīs et imāgine vaccae

passa bovem est, et erat quī dēciperētur adulter.

hūc licet ē tōtō sollertia cōnfluat orbe,

ipse licet revolet cērātīs Daedalus ālīs,

quid faciet? num mē puerum dē virgine doctīs

artibus efficiet? num tē mūtābit, Ianthē?

quīn animum firmās tēque ipsa recolligis, Īphi,

cōnsiliīque inopēs et stultōs excutis ignēs?

quid sīs nāta vidēs, nisi tē quoque dēcipis ipsam;

et pete quod fās est, et amā quod fēmina dēbēs.

spēs est quae faciat, spēs est quae pāscat amōrem;

hanc tibi rēs adimit. nōn tē cūstōdia cārō

arcet ab amplexū, nec cautī cūra marītī,

nōn patris asperitās, nōn sē negat ipsa rogantī:

nec tamen est potienda tibī, nec, ut omnia fīant,

esse potes fēlīx, ut dīque hominēsque labōrent.

[nunc quoque vōtōrum nūlla est pars vāna meōrum,

dīque mihī facilēs quicquid valuēre dedērunt]

quodque ego, vult genitor, vult ipsa socerque futūrus;

at nōn vult nātūra, potentior omnibus istīs,

quae mihi sōla nocet. venit ecce optābile tempus,

lūxque iugālis adest, et iam mea fīet Ianthē —

nec mihi continget: mediīs sitiēmus in undīs.

prōnuba quid Iūnō, quid ad haec, Hymenaee, venītis

sacra, quibus quī dūcat abest, ubi nūbimus ambae?”

pressit ab hīs vōcem. nec lēnius altera virgō

aestuat, utque celer veniās, Hymenaee, precātur.

quod petit haec Telethūsa timēns modo tempora differt,

nunc fictō languōre moram trahit, ōmina saepe

vīsaque causātur. sed iam cōnsūmpserat omnem

māteriam fictī, dīlātaque tempora taedae

īnstiterant, ūnusque diēs restābat. at illa

crīnālem capitī vittam nātaeque sibīque

dētrahit, et passīs āram complexa capillīs

“Īsi, Paraetonium Mareōticaque arva Pharonque

quae colis et septem dīgestum in cornua Nīlum,

fer, precor” inquit, “opem, nostrōque medēre timōrī.

tē, dea, tē quondam tuaque haec īnsignia vīdī

cūnctaque cognōvī, sonitum comitantiaque aera

sīstrōrum, memorīque animō tua iussa notāvī.

quod videt haec lūcem, quod nōn ego pūnior, ecce

cōnsilium mūnusque tuum est. miserēre tuārum,

auxiliōque iuvā.” lacrimae sunt verba secūtae.

vīsa dea est mōvisse suās (et mōverat) ārās,

et templī tremuēre forēs, imitātaque lūnam

cornua fulsērunt, crepuitque sonābile sīstrum.

nōn sēcūra quidem, faustō tamen ōmine laeta

māter abit templō. sequitur comes Īphis euntem

quam solita est maiōre gradū nec candor in ōre

permanet et vīrēs augentur et ācrior ipse est

vultus et incōmptīs brevior mēnsūra capillīs

plūsque vigōris adest, habuit quam fēmina. nam quae

fēmina nūper erās, puer es! date mūnera templīs,

nec timidā gaudēte fidē. dant mūnera templīs,

addunt et titulum; titulus breve carmen habēbat:

DŌNA PUER SOLVIT QUAE FĒMINA VŌVERAT ĪPHIS.

postera lūx radiīs lātum patefēcerat orbem,

cum Venus et Iūnō sociōsque Hymenaeus ad ignēs

conveniunt, potiturque suā puer Īphis Ianthē.