ut subitus vātēs pallentibus incidit umbrīs

lētiferāsque domōs orbisque arcāna sepultī

rūpit et armātō turbāvit fūnere mānēs,

horror habet cūnctōs, Stygiīs mīrantur in ōrīs

tēla et equōs corpusque novum; nec enim ignibus ātrīs

conditus aut maestā niger adventābat ab urnā,

sed bellī sūdōre calēns, clipeumque cruentīs

rōribus et scissī respersus pulvere campī.

necdum illum aut truncā lūstrāverat obvia taxō

Eumenis, aut furvō Prōserpina poste notārat

coetibus assūmptum fūnctīs; quīn comminus ipsa

Fātōrum dēprēnsa colus, vīsōque paventēs

augure tunc dēmum rumpēbant stāmina Parcae.

illum et sēcūrī circumspexēre fragōrem

Ēlysiī, et sīquōs procul ulteriōre barathrō

altera nox aliīsque gravat plaga caeca tenebrīs.

tunc regemunt pigrīque lacūs ustaeque palūdēs,

umbriferaeque fremit sulcātor pallidus undae

dissiluisse novō penitus tellūris hiātū

Tartara et admissōs nōn per sua flūmina mānēs.

forte sedēns mediā rēgnī īnfēlīcis in arce

dux Erebī populōs poscēbat crīmina vītae,

nīl hominum miserāns īrātusque omnibus umbrīs.

stant Furiae circum variaeque ex ōrdine Mortēs,

saevaque multisonās exsertat Poena catēnās;

Fāta serunt animās et eōdem pollice damnant;

vincit opus. iuxtā Mīnōs cum frātre verendō

iūra bonus meliōra monet rēgemque cruentum

temperat; assistunt lacrimīs atque igne tumentēs

Cōcȳtos Phlegethōnque, et Styx periūria dīvum

arguit. ille autem superā compāge solūtā

nec solitus sentīre metūs expāvit oborta

sīdera iūcundāque offēnsus lūce profātur:

“quae superum lābēs inimīcum impēgit Avernō

aethera? quis rūpit tenebrās vītaeque silentēs

admonet? unde minae? | uter haec mihi proelia frātrum?

congredior. pereant, agedum, discrīmina rērum!

nam cui dulce magis? magnō mē tertia victum

dēiēcit fortūna polō, mundumque nocentem

servō; nec iste meus: dīrīs quīn pervius astrīs

īnspicitur. tumidusne meās rēgnātor Olympī

explōrat vīrēs? habeō iam quassa Gigantum

vincula et aetherium cupidōs exīre sub axem

Tītānas miserumque patrem: quid mē ōtia maesta

saevus et implacidam prohibet perferre quiētem

āmissumque ōdisse diem? pandam omnia rēgna,

sī placet, et Stygiō praetexam Hyperīona caelō.

Arcada nec superīs — quid enim mihi nūntius ambās

itque reditque domōs? — ēmittam et utrumque tenēbō

Tyndaridēn. cūr autem avidīs Ixīona frangō

verticibus? cūr nōn exspectant Tantalon undae?

anne profānātum totiēns Chaos hospite vīvō

perpetiar? mē Pīrithoī temerārius ārdor

temptat et audācī Thēseus iūrātus amīcō,

mē ferus Alcīdēs tum cum custōde remōtō

ferrea Cerbereae tacuērunt līmina portae;

Odrysiīs etiam pudet, heu, patuisse querēlīs

Tartara! vīdī egomet blanda inter carmina turpēs

Eumenidum lacrimās iterātaque pēnsa Sorōrum;

mē quoque — sed dūrae melior violentia lēgis.

ast ego vix ūnum, nec celsa ad sīdera, fūrtō

ausus iter Siculō rapuī cōnūbia campō;

nec licuisse ferunt, iniūstaeque ā Iove lēgēs

prōtinus, et sectum genetrīx mihi computat annum.

sed quid ego haec? ī, Tartareās ulcīscere sēdēs,

Tīsiphonē; sī quandŏ, novīs asperrima mōnstrīs

trīste, īnsuētum, ingēns, quod nōndum vīderit aether

ēde nefās, quod mīrer ego invideantque sorōrēs.

atque adeō frātrēs — nostrīque haec ōmina suntō

prīma odiī — frātrēs alterna in vulnera laetō

Mārte ruant; sit quī rabidārum mōre ferārum

mandat atrōx hostīle caput, quīque igne suprēmō

arceat exanimēs et mānibus aethera nūdīs

commaculet. iuvet ista ferum spectāre .

praetereā nē sōla furor mea rēgna lacessat,

quaere deīs quī bella ferat, quī fulminis ignēs

īnfēstumque Iovem clipeō fūmante repellat.

faxō haud sit cūnctīs levior metus ātra movēre

Tartara, frondentī quam iungere Pēlion Ossae.”

dīxerat. atque illī iamdūdum rēgia trīstis

attremit ōrantī, suaque et quae dēsuper urguet

nūtābat tellūs. nōn fortius aethera vultū

torquet et astriferōs inclīnat Iuppiter axēs.

“at tibi quōs,” inquit, “mānēs, quī līmite praeceps

nōn licitō per ināne ruis?” subit ille minantem

iam tenuis vīsū, iam vānēscentibus armīs,

iam pedes; exstīnctō tamen interceptus in ōre

auguriī perdūrat honōs, obscūraque frontī

vitta manet, rāmumque tenet morientis olīvae.

“sī licet et sānctīs hīc ōra resolvere fās est

mānibus, ō cūnctīs fīnītor maxime rērum —

at mihi, quī quondam causās elementaque nōram,

et sator — ōrō, minās stimulātaque corda remulcē,

nēve īrā dignāre hominem et tua iūra timentem.

nam nec ad Herculeōs — unde haec mihi pectora? — raptūs,

nec venerem illicitam — crēde hīs īnsignibus — ausī

intrāmus Lēthēn; fugiat nē trīstis in antrum

Cerberus, aut nostrōs timeat Prōserpina currūs.

augur Apollineīs modo dīlēctissimus ārīs

testor ināne Chaos — quid enim hīc iūrandus Apollō? —

crīmine nōn ūllō subeō nova fāta, nec almā

sīc meruī dē lūce rapī; scit iūdicis urna

Dictaeī vērumque potest dēprēndere Mīnōs.

coniugis īnsidiīs et inīquō vēnditus aurō

Argolicās aciēs — unde haec tibi turba recentum

umbrārum, et nostrae veniunt quoque fūnera dextrae —

nōn ignārus inī. subitō mē turbine mundī —

horret adhūc animus — mediīs ē mīlibus hausit

nox tua. quae mihi mēns, dum per cava vīscera terrae

vādŏ diū pendēns et in āere volvor opertō?

ei mihi! nīl ex mē sociīs patriaeque relictum,

vel captum Thēbīs; iam nōn Lernaea vidēbō

tēcta, nec attonitō saltem cinis ībŏ parentī.

nōn tumulō, nōn igne miser lacrimīsque meōrum

prōductus, tōtō pariter tibi fūnere vēnī,

nīl istīs ausūrus equīs; nec dēprecor umbram

accipere et tripodum iam nōn meminisse meōrum.

nam tibi praesāgī quis iam super auguris ūsus,

cum Parcae tua iussa trahant? sed pectora flectās

et melior sīs, quaesō, deīs. sī quandŏ nefanda

hūc aderit coniūnx, illī fūnesta reservā

supplicia: illa tuā, rēctor bone, dignior īrā.”

accipit ille precēs indignāturque movērī.

ut leŏ, Massȳlī cum lūx stetit obvia ferrī,

tunc īrās, tunc arma citat; sī dēcidit hostis,

īre suprā satis est vītamque relinquere victō.

intereā vittīs laurūque īnsignis opīmā

currus, et ēgregiīs modo formīdātus in armīs

ipse palam, fūsus nūllī nūllīque fugātus,

quaeritur. absistunt turmae, suspectaque tellūs

omnibus, īnfīdī mīles vestīgia campī

circumit, atque avidae trīstis locus ille ruīnae

cessat et īnfernī vītātur honōre sepulcrī.

nūntius hortantī dīversā in parte maniplōs

Adrāstō, vix ipse ratus vīdisse, Philaemōn

advolat et trepidāns (steterat nam forte cadentī

proximus īnspectōque miser pallēbat hiātū),

“verte gradum, fuge, rēctor,” ait, “sī Dōrica saltem

terra locō patriaeque manent ubi līquimus arcēs.

nōn armīs, nōn sanguine opus: quid inūtile ferrum

stringimus in Thēbās? currūs humus impia sorbet

armaque bellantēsque virōs; fugere ecce vidētur

hic etiam quō stāmus ager. vīdī ipse profundae

noctis iter ruptāque solī compāge ruentem

illum heu, praesāgīs quō nūllus amīcior astrīs,

Oeclīdēn, frūstrāque manūs cum vōce tetendī.

mīra loquor? sulcōs etiamnum, rēctor, equōrum

fūmantemque locum et spūmīs madida arva relīquī.

nec commūne malum est: tellūs agnōscit alumnōs,

stat Thēbāna aciēs.” stupet haec et crēdere Adrāstus

cūnctātur; sed Mopsus idem trepidusque ferēbat

Actor idem.

nōn ūnum cecidisse refert. sponte agmina retrō

nōn exspectātō revocantum mōre tubārum

praecipitant, sed torpet iter, falluntque ruentēs

genǔa virōs; ipsīque (putēs sēnsisse) repugnant

cornipedēs nūllōque trucēs hortāmine pārent

nec celerāre gradum nec tollere lūmina terrā.

fortius incursant Tyriī, sed Vesper opācus

lūnārēs iam dūcit equōs; data foedere parvō

maesta virīs requiēs et nox auctūra timōrēs.

quae tibi nunc faciēs postquam permissa gemendī

cōpia! quī flētūs galeīs cecidēre solūtīs!

nīl solitum fessōs iuvat: abiēcēre madentēs,

sīcut erant, clipeōs, nec quisquam spīcula tersit

nec laudāvit equum, nitidae nec cassidis altam

cōmpsit adōrnāvitque iubam; vix magna lavāre

vulnera et efflantēs libet internectere plāgās,

tantus ubīque dolor. mēnsās alimentaque bellō

dēbita nec pugnae suāsit labor. omnia laudēs,

Amphiarāe, tuās fēcundaque pectora vērī

commemorant lacrimīs, et per tentōria sermō

ūnus: abīsse deōs dīlāpsaque nūmina castrīs.

“heu | ubi laurigerī currūs sollemniaque arma

et galeae vittātus apex? hoc antra lacūsque

Castaliī tripodumque fidēs? sīc grātus Apollō?

quis mihi sīdereōs lāpsūs mentemque sinistrī

fulguris, aut caesīs saliat quod nūmen in extīs,

quandō iter, unde morae, quae saevīs ūtilis armīs,

quae pācem magis hōra velit? quis iam omne futūrum

prōferet, aut cum quō volucrēs mea fāta loquentur?

hōs quoque bellōrum cāsūs nōbīsque tibīque

praescierās et — quanta sacrō sub pectore virtūs! —

vēnistī tamen et miserīs comes additus armīs.

et cum tē tellūs fātālisque hōra vocāret,

tū Tyriās aciēs adversaque signa vacāstī

sternere; tunc etiam mediā dē morte timendum

hostibus īnfēstāque abeuntem vīdimus hastā.

et nunc tē quis cāsus habet? poterisne revertī

sēdibus ā Stygiīs altāque ērumpere terrā?

anne sedēs hilaris iuxtā, tua nūmina, Parcās

et vice concordī discis ventūra docēsque?

an tibi fēlīcēs lūcōs miserātus Avernī

rēctor et Ēlysiās dedit īnservāre volucrēs?

quicquid es, aeternus Phoebō dolor et nova clādēs

semper eris mūtīsque diū plōrābere Delphīs.

hic Tenedon Chrȳsēnque diēs partūque ligātam

Dēlon et intōnsī claudet penetrālia Branchī,

nec Clariās hāc lūce forēs Didymaeaque quisquam

līmina nec Lyciam supplex cōnsultor adībit.

quīn et cornigerī vātis nemus atque Molossō

quercus anhēla Iovī Trōiānaque Thymbra tacēbit.

ipsī amnēs ipsaeque volent ārēscere laurūs,

ipse nihil certum sāgīs clangōribus aether

praecinet, et nūllā ferientur ab ālite nūbēs.

iamque erit ille diēs quō tē quoque cōnscia fātī

templa colant reddatque tuus respōnsa sacerdōs.”

tālia fātidicō peragunt sollemnia rēgī,

ceu flammās ac dōna rogō trīstēsque rependant

exsequiās mollīque animam tellūre repōnant.

frācta dehinc cūnctīs āversaque pectora bellō.

sīc fortēs Minyās subitō cum fūnere Tīphys

dēstituit, nōn arma sequī, nōn ferre vidētur

remus aquās, ipsīque minus iam dūcere ventī.

iam fessīs gemitū paulātim corda levābat

exhaustus sermōne dolor; nox addita cūrās

obruit et facilis lacrimīs irrēpere somnus.

at nōn Sīdoniam dīversā in parte per urbem

nox eadem: variō prōdūcunt sīdera lūdō

ante domōs intrāque, ipsaeque ad moenia marcent

excubiae; gemina aera sonant Īdaeaque terga

et moderāta sonum variō spīrāmine buxus.

tunc dulcēs superōs atque omne ex ōrdine alumnum

nūmen ubīque sacrī resonant paeānes, ubīque

serta corōnātumque merum. nunc fūnera rīdent

auguris ignārī contrāque in tempore certant

Tīresiān laudāre suum; nunc facta revolvunt

maiōrum veterēsque canunt ab orīgine Thēbās:

hī mare Sīdonium manibusque attrīta

cornua et ingentī sulcātum Nērea taurō,

hī Cadmum lassamque bovem fētōsque cruentī

Mārtis agrōs, aliī Tyriam rēptantia saxa

ad chelyn et dūrās animantem Amphīona cautēs,

hī gravidam Semelēn, illī Cytherēia laudant

cōnūbǐa et multā dēductam lampade frātrum

Harmoniam: nūllīs deest sua fābula mēnsīs.

ceu modo gemmiferum thyrsō populātus Hydaspēn

Ēōāsque domōs nigrī vēxilla triumphī

Līber et ignōtōs populīs ostenderet Indōs.

tunc prīmum ad coetūs sociaeque ad foedera mēnsae

semper inaspectum dīrāque in sēde latentem

Oedipodēn exīsse ferunt vultūque serēnō

cānitiem nigram squālōre et sordida fūsīs

ōra comīs laxāsse manū sociumque benignōs

affātūs et abācta prius sōlācia passum;

quīn hausisse dapēs īnsiccātumque cruōrem

dēiēcisse genīs. cūnctōs auditque refertque,

quī Dītem et Furiās tantum et sīquandŏ regentem

Antigonēn maestīs solitus pulsāre querēlīs.

causa latet. nōn hunc Tyriī fors prospera bellī;

tantum bella iuvant. nātum hortāturque probatque;

nec vīcisse velit, sed prīmōs comminus ēnsēs

et sceleris tacitō rīmātur sēmina vōtō.

inde epulae dulcēs ignōtaque gaudia vultū.

quālis post longae Phīneus ieiūnia poenae,

nīl strīdēre domī volucrēsque ut sēnsit abāctās,

necdum tōta fidēs, hilaris mēnsāsque torōsque

nec turbāta ferīs tractāvit pōcula pennīs.

cētera Graiōrum cūrīs armīsque iacēbat

fessa cohors; altō castrōrum ex aggere Adrāstus

laetificōs tenuī captābat corde tumultūs,

quamquam aeger seniō, sed agit miseranda potestās

invigilāre malīs. illum aereus undique clāmor

Thēbānīque ūrunt sonitūs et amāra lacessit

tībia, tum nimiō vōcēs marcōre superbae

incertaeque facēs et iam male pervigil ignis.

sīc ubi per flūctūs ūnō ratis obruta somnō

conticuit, tantīque maris sēcūra iuventūs

mandāvēre animās: sōlus stat puppe magister

pervigil, īnscrīptāque deus quī nāvigat alnō.

tempus erat iūnctōs cum iam soror ignea Phoebī

sēnsit equōs penitusque cavam sub lūce parātā

Ōceanī mūgīre domum, sēsēque vagantem

colligit et leviter mōtō fugat astra flagellō.

concilium rēx trīste vocat, quaeruntque gementēs

quis tripodas successor agat, quō prōdita laurus

trānseat atque orbum vittae decus. haud mora, cūnctī

īnsignem fāmā sānctōque Melampode crētum

Thīodamanta volunt, quīcum ipse arcāna deōrum

partīrī et vīsās ūnī sociāre solēbat

Amphiarāus avēs, tantaeque haud invidus artis

gaudēbat dīcī similem iuxtāque secundum.

illum ingēns cōnfundit honōs inopīnaque turbat

glōria et oblātās frondēs submissus adōrat

sēque onerī negat esse parem cōgīque merētur.

sīcut Achaemenius solium gentēsque paternās

excēpit sī forte puer, cui vīvere patrem

tūtius, incertā formīdine gaudia lībrat

an fīdī procerēs, nē pugnet vulgus habēnīs,

cui latus Euphrātae, cui Caspia līmina mandet;

sūmere tunc arcūs ipsumque onerāre verētur

patris equum vīsusque sibi nec scēptra capācī

sustentāre manū nec adhūc implēre tiārān.

atque is ubi intortō signātus vellere crīnem

convēnitque deīs, hilarī per castra tumultū

vādit ovāns ac, prīma suī documenta, sacerdōs

Tellūrem plācāre parat; nec fūtile maestīs

id vīsum Danaīs. geminās ergō īlicet ārās

arboribus vīvīs et adultō caespite texī

imperat, innumerōsque deae, sua mūnera, flōrēs

et cumulōs frūgum et quicquid novat impiger annus

addit et intāctō spargēns altāria lacte

incipit: “ō hominum dīvumque aeterna creātrīx,

quae fluviōs silvāsque, animārum et sēmina mundō

cūncta Promēthēāsque manūs Pyrrhaeaque saxa

gignis, et impāstīs quae prīma alimenta dedistī

mūtāstīque virīs, quae pontum ambīsque vehisque:

tē penes et pecudum gēns mītis et īra ferārum

et volucrum requiēs; firmum atque immōbile mundī

rōbur inocciduī, tē vēlōx māchina caelī

āere pendentem vacuō, tē currus uterque

circumit, ō rērum media indīvīsaque magnīs

frātribus! ergŏ simul tot gentibus alma, tot altīs

urbibus ac populīs subterque ac dēsuper ūna

sufficis, astriferumque domōs Atlanta supernās

ferre labōrantem nūllō vehis ipsa labōre —

nōs tantum portāre negās? nōs, dīva, gravāris?

quod, precor, ignārī luimus scelus? an quia plēbēs

externa Īnachiīs hūc adventāmus ab ōrīs?

omne hominī nātāle solum, nec tē, optima, saevō

tamque humilī populōs deceat distinguere fīne

undique ubīque tuōs; maneās commūnis et arma

hinc atque inde ferās; liceat, precor, ōrdine bellī

pugnācēs efflāre animās et reddere caelō.

nē rape tam subitīs spīrantia corpora bustīs,

nē properā: veniēmus enim quō līmite cūnctī,

quā licet īre viā. tantum exōrāta Pelasgīs

siste levem campum, celerēs neu praecipe Parcās.

at tū, cāre deīs, quem nōn manus ūlla nec ēnsēs

Sīdoniī, sed magna sinū Nātūra solūtō,

ceu tē Cirrhaeō meritum tumulāret hiātū,

sīc amplexa coit, hilaris dēs, ōrō, precātūs

nōsse tuōs, caelōque et vēra monentibus ārīs

conciliēs, et quae populīs prōferre parābās

mē doceās. tibi sacra feram praesāga, tuīque

nūminis interpres tē Phoebō absente vocābō.

ille mihī Dēlō Cirrhāque potentior omnī,

quō ruis, ille adytīs melior locus.” haec ubi dicta,

nigrantēs terrā pecudēs obscūraque mergit

armenta ac vīvīs cumulōs undantis harēnae

aggerat, et vātī mortis simulācra rependit.

tālia apud Graiōs, cum iam Māvortia contrā

cornua, iam saevōs fragor aereus excitat ēnsēs;

addit acerba sonum Teumēsī ē vertice crīnem

incutiēns acuitque tubās et sībila miscet

Tīsiphonē. stupet īnsolitō clangōre Cithaerōn

marcidus et turrēs carmen nōn tāle secūtae.

iam trepidās Bellōna forēs armātaque pulsat

līmina, iam multō laxantur cardine Thēbae.

turbat eques peditēs, currūs properantibus obstant,

ceu Danaī post terga premant: sīc omnibus ālae

artantur portīs septemque excursibus haerent.

Ōgygiīs it sorte Creōn, Eteoclea mittunt

Nēistae, celsās Homolōidas occupat Haemōn,

Hypsea Proetīae, celsum fūdēre Dryanta

Ēlectrae, quatit Hypsistās manus Eurymedontis,

culmina magnanimus stīpat Dircaea Menoeceus.

quālis ubi āversī sēcrētus pābula caelī

Nīlus et Ēōās magnō bibit ōre pruīnās,

scindit fontis opēs septemque patentibus arvīs

in mare fert hiemēs; penitus cessēre fugātae

Nēreides dulcīque timent occurrere pontō.

trīstis at inde gradum tardē movet Īnacha pūbēs,

praecipuē Ēlēae Lacedaemoniaeque cohortēs

et Pyliī; subitum nam Thīodamanta sequuntur

augure fraudātī, necdum accessēre regentī.

nec tua tē, prīnceps tripodum, sōla agmina quaerunt:

cūncta phalānx sibi dēesse putat; minor ille per ālās

septimus exstat apex. liquidō velut aethere nūbēs

invida Parrhasiīs ūnum sī dētrahat astrīs,

truncus honor Plaustrī, nec idem riget igne recīsō

axis, et incertī numerant sua sīdera nautae.

sed iam bella vocant. aliās nova suggere vīrēs,

Calliopē, maiorque chelyn mihi tendat Apollō.

fātālem populīs ultrō poscentibus hōram

admovet ātra diēs, Stygiīsque ēmissa tenebrīs

Mors fruitur caelō bellātōremque volandō

campum operit nigrōque virōs invītat hiātū,

nīl vulgāre legēns, sed quae dignissima vītā

fūnera, praecipuōs annīs animīsque, cruentō

ungue notat. iamque in miserōs pēnsum omne Sorōrum

scinditur, et Furiae rapuērunt līcia Parcīs.

stat medius campīs etiamnum cuspide siccā

Bellipotēns, iamque hōs clipeum, iam vertit ad illōs,

arma ciēns, aboletque domōs, cōnūbia, nātōs.

pellitur et patriae et, quī mente novissimus exit,

lūcis amor; tenet in capulīs hastīsque parātās

īra manūs, animusque ultrā thōrācas anhēlus

cōnātur, galeaeque tremunt horrōre comārum.

quid mīrum caluisse virōs? flammantur in hostem

cornipedēs niveōque rigant sola putria nimbō,

corpora ceu mixtī dominīs īrāsque sedentum

induerint: sīc frēna terunt, sīc proelia poscunt

hinnītū tolluntque armōs equitēsque supīnant.

iamque ruunt prīmusque virum concurrere pulvis

incipit, et spatiīs utrimque aequālibus āctī

adventant mediumque vident dēcrēscere campum.

iam clipeus clipeīs, umbōne repellitur umbō,

ēnse mināx ēnsis, pede pēs et cuspide cuspis:

sīc obnīxa aciēs pariter suspīria fūmant,

admōtaeque nitent aliēnā in casside cristae.

pulcher adhūc bellī vultus: stant vertice cōnī,

plēna armenta virīs, nūllī sine praeside currūs,

arma locō, splendent clipeī pharetraeque decōrae

cingulaque et nōndum dēfōrme cruōribus aurum.

at postquam rabiēs et vītae prōdiga virtūs

ēmīsēre animōs, nōn tanta cadentibus Haedīs

āeriam Rhodopēn solidā nive verberat Arctos,

nec fragor Ausoniae tantus cum Iuppiter omnī

arce tonat, tantā quatitur nec grandine Syrtis

cum Libyae Boreās Italōs niger attulit imbrēs.

exclūsēre diem tēlīs, stant ferrea caelō

nūbila, nec iaculīs artātus sufficit āēr.

hī pereunt missīs, illī redeuntibus hastīs,

concurrunt per ināne sudēs et mūtua perdunt

vulnera, concurrunt hastae, strīdentia fundā

saxa pluunt, volucrēs imitantur fulgura glandēs

et formīdandae nōn ūnā morte sagittae.

nec locus ad terram tēlīs: in corpora ferrum

omne cadit. saepe ignārī perimuntque caduntque:

cāsus agit virtūtis opus. nunc turba recēdit,

nunc premit, ac vicibus tellūrem āmittit et aufert.

ut ventīs nimbīsque mināx cum solvit habēnās

Iuppiter alternōque afflīgit turbine mundum;

stat caelī dīversa aciēs, nunc fortior Austrī,

nunc Aquilōnis hiems, dōnec pugnante procellā

aut nimiīs hic vīcit aquīs aut ille serēnō.

prīncipium pugnae turmās Āsōpius Hypseus

Oebaliās — namque hae magnum et gentīle tumentēs

Euboicum dūrīs rumpunt umbōnibus agmen —

reppulit ēreptō cuneī ductōre Menalcā.

hic et mente Lacōn, crūdī torrentis alumnus,

nec turpāvit avōs: hastam ultrā pectus euntem,

nē pudor in tergō, per et ossa et vīscera retrō

extrahit atque hostī dextrā lābente remittit

sanguineam; dīlēcta genīs morientis oberrant

Tāygeta et pugnae laudātaque verbera mātrī.

Phaedimon Īasidēn arcū Dircaeus Amyntās

dēstinat — (heu celerēs Parcae!) — iam palpitat arvīs

Phaedimus, et certī nōndum tacet arcūs Amyntae.

abstulit ex umerō dextram Calydōnius Agreus

Phēgeos; illa suum terrā tenet improba ferrum

et movet; extimuit sparsa inter tēla iacentem

praegrediēns truncamque tamen percussit Acoetēs.

Īphin atrōx Acamās, Argum ferus impulit Hypseus,

strāvit Abanta Pherēs: dīversaque vulnera flentēs

Īphis eques, pedes Argus, Abās aurīga iacēbant.

Īnachidae geminī geminōs ē sanguine Cadmī

occultōs galeīs (saeva ignōrantia bellī!)

perculerant ferrō; sed dum spolia omnia caesīs

ēripiunt, vīdēre nefās, et maestus uterque

respicit ad frātrem pariterque errāsse queruntur.

cultor Iōn Pīsae cultōrem Daphnea Cirrhae

turbātīs prōstrāvit equīs; hunc laudat ab altō

Iuppiter, hunc tardus frūstrā miserātur Apollō.

ingentēs Fortūna virōs illūstrat utrimque

sanguine in adversō: Danaōs Cadmēius Haemōn

sternit agitque, furēns sequitur Tyria agmina Tȳdeus;

Pallas huic praesēns, illum Tīrynthius implet.

quāliter hībernī summīs duo montibus amnēs

franguntur gemināque cadunt in plāna ruīnā;

contendisse putēs uter arva arbustaque tollat

altius aut superet pontēs; et cum ūna receptās

cōnfundit iam vallis aquās, sibi quisque superbus

īre cupit, pontōque negant dēscendere mixtī.

ībat fūmiferam quatiēns Onchēstius Īdās

lampada per mediōs turbābatque agmina Graium,

igne viam rumpēns; magnō quem comminus ictū

Tȳdeos hasta ferī dispulsā casside fīxit.

ille ingēns in terga iacet, stat fronte superstes

lancea, collāpsae veniunt in tempora flammae.

prōsequitur Tȳdeus: “saevōs nē dīxeris Argōs:

igne tuō, Thēbāne — rogum concēdimus — ārdē!”

inde, velut prīmō tigris gāvīsa cruōre

per tōtum cupit īre pecus, sīc Āona saxō,

ēnse Pholum, Chromin ēnse, duōs Helicāonas hastā

trānsigit, Aegaeae Veneris quōs Maera sacerdōs

ēdiderat prohibente deā. vōs praeda cruentī

Tȳdeos; it saevās etiamnum māter ad ārās.

nec minus Herculeum contrā vagus Haemona dūcit

sanguis: inexplētō rapitur per mīlia ferrō,

nunc tumidae Calydōnis opēs, nunc torva Pylēnēs

agmina, nunc maestae fundēns Pleurōnis alumnōs,

dōnec in Ōlenium fessā iam cuspide Būtēn

incidit. hunc turmīs obversum et abīre vetantem

aggreditur; puer ille, puer mālāsque comamque

integer, ignārō cui tunc Thēbāna bipennis

in galeam lībrāta venit: finduntur utrōque

tempora dīviduīque cadunt in bracchia crīnēs,

et nōn hoc metuēns inopīnō līmite vītā

exsiluit. tunc flāvum Hypanin flāvumque Polītēn —

ille genās Phoebō, crīnem hic pāscēbat Iacchō;

saevus uterque deus — victīs Hyperēnora iungit

conversumque fugā Damasum; sed lāpsa per armōs

hasta virī trāns pectus abit parmamque tenentī

excutit et summā fugiēns in cuspide portat.

sterneret adversōs etiamnum Ismēnius Haemōn

Īnachidās, nam tēla regit vīrēsque ministrat

Amphitryōniadēs; saevum sed Tȳdea contrā

Pallas agit. iamque adversō vēnēre favōre

comminus, et placidō prior haec Tīrynthius ōre:

“fīda soror, quaenam hunc bellī cālīgine nōbīs

congressum fortūna tulit? num rēgia Iūnō

hoc mōlīta nefās? citius mē fulmina contrā —

īnfandum! — ruere et magnō bellāre parentī

aspiciat. genus huic — sed mittō agnōscere, quandō

tū dīversa fovēs, nec sī ipsum comminus Hyllum

Tȳdeos hasta tuī Stygiōque ex orbe remissum

Amphitryōna petat. teneō aeternumque tenēbō

quantum haec, dīva, manus, quotiēns sūdāverit aegis

ista mihī, dūrīs famulus dum cāsibus omnēs

lūstrŏ vagus terrās; ipsa, heu, comes invia mēcum

Tartara, nī superōs Acherōn exclūderet, īssēs.

tū patrem caelumque mihī — quis tanta relātū

aequet? habē tōtās, sī mēns exscindere, Thēbās.

cēdō equidem veniamque precor.” sīc ōrsus abībat.

Pallada mulcet honōs: rediit ārdōre remissō

vultus et ērēctī sēdērunt pectoris anguēs.

sēnsit abīsse deum: levius Cadmēius Haemōn

tēla rotat nūllōque manum cognōscit in ictū.

tunc magis atque magis vīrēs animusque recēdunt,

nec pudor īre retrō; cēdentem Achelōius hērōs

impetit, et lībrāns ūnī sibi missile tēlum

dērēxit iactūs summae quā margine parmae

īma sedet galea et iugulī vītālia lūcent.

nec frūstrāta manus, mortemque invēnerat hasta;

sed prohibet paulumque umerī lībāre sinistrī

praebuit et meritō parcit Trītōnia frātrī.

ille tamen nec stāre locō nec comminus īre

amplius aut vultūs audet perferre cruentī

Tȳdeos; aegra animō vīs ac fīdūcia cessit.

quālis saetigeram Lūcānā cuspide frontem

strictus aper, penitus cui nōn īnfossa cerebrō

vulnera nec fēlīx dextrae tenor, in latus īrās

frangit et expertae iam nōn venit obvius hastae.

ecce ducem turmae certa indignātus in hostem

spīcula fēlīcī Prothoum torquēre lacertō,

turbidus Oenīdēs ūnā duo corpora pīnū,

cornipedemque equitemque, ferit: ruit ille ruentem

in Prothoum lāpsāsque manū quaerentis habēnās

in vultūs galeam clipeumque in pectora calcat,

saucius extrēmō dōnec cum sanguine frēnōs

respuit et iūnctā dominō cervīce recumbit.

sīc ulmus vītisque, duplex iactūra colentī,

Gaurānō dē monte cadunt, sed maestior ulmus

quaerit utrīque nemus, nec tam sua bracchia lābēns

quam gemit assuētās invītaque prōterit ūvās.

sūmpserat in Danaōs Helicōnius arma Corymbus,

ante comes Mūsīs, Stygiī cui cōnscia pēnsī

ipsa diū positīs lētum praedīxerat astrīs

Ūraniē. cupit ille tamen pugnāsque virōsque,

forsitan ut caneret; longā iacet ipse canendus

laude, sed āmissum mūtae flēvēre Sorōrēs.

pactus Agēnoream prīmīs Atys ībat ab annīs

Ismēnēn, Tyriī iuvenis nōn advena bellī,

quamvīs Cirrha domus, socerōs nec trīstibus āctīs

āversātus erat; spōnsam quīn castus amantī

squālor et indignī commendat grātia lūctūs.

ipse quoque ēgregius, nec pectora virginis illī

dīversa, inque vicem, sineret Fortūna, placēbant.

bella vetant taedās, iuvenīque hinc maior in hostēs

īra. ruit prīmīs immixtus et agmina Lernae

nunc pedes ēnse vagō, prēnsīs nunc celsus habēnīs,

ceu spectētur, agit. triplicī vēlāverat ostrō

surgentēs etiamnum umerōs et lēvia māter

pectora; tunc aurō phalerās aurōque sagittās

cingulaque et manicās, nē coniuge vīlior īret,

presserat et mixtum cōnō crispāverat aurum.

tālibus heu fīdēns vocat ultrō in proelia Graiōs,

ac prīmā in facilēs grassātus cuspide turmās

arma refert sociīs et in agmina fīda perāctā

caede redit. sīc Hyrcānā leŏ Caspius umbrā

nūdus adhūc nūllōque iubae flāventis honōre

terribilis magnīque etiamnum sanguinis īnsōns,

haud procul ā stabulīs captat custōde remōtō

sēgne pecus tenerāque famem cōnsūmit in agnā.

mox ignōtum armīs ac sōlō corpore mēnsus

Tȳdea nōn timuit, fragilīque lacessere tēlō

saepius īnfrendentem aliīs aliōsque sequentem

ausus erat. tandem invalidōs Aetōlus ad ictūs

forte refert oculōs et formīdābile rīdēns,

“iamdūdum videō: magnum cupis, improbe, lētī

nōmen” ait; simul audācem nōn ēnse nec hastā

dignātus leviter digitīs imbelle solūtīs

abiēcit iaculum; latebrās tamen inguinis altē

missile, ceu tōtīs intortum vīribus, hausit.

praeterit haud dubium fātī et spoliāre superbit

Oenīdēs. “neque enim hās Mārtī aut tibi, bellica Pallas,

exuviās fīgēmus” ait, “procul arceat ipsum

ferre pudor; vix, sī bellum comitāta relictīs

Dēipylē thalamīs, illī illūdenda tulissem.”

sīc ait, et bellī maiōra ad praemia mente

dūcitur. innumerīs velutī leŏ forte potītus

caedibus imbellēs vitulōs mollēsque iuvencās

trānsmittit: magnō furor est in sanguine mergī

nec nisi rēgnantis cervīce recumbere taurī.

at nōn sēmianimī clāmōre Menoecea lāpsus

fallit Atys: praevertit equōs currūque citātō

dēsilit. īnstābat pūbēs Tegeaea iacentī,

nec prohibent Tyriī. “pudeat, Cadmēa iuventūs,

terrigenās mentīta patrēs! quō tenditis,” inquit

“dēgenerēs? meliusne iacet prō sanguine nostrō

hospes Atys, tantum hospes adhūc et coniugis ultor

īnfēlīx nōndum iste suae? nōs pignora tanta

prōdimus?” īnsurgunt iūstō firmāta pudōre

agmina, cuique suae rediēre in pectora cūrae.

intereā thalamī sēcrētā in parte sorōrēs,

pār aliud mōrum miserīque innoxia prōlēs

Oedipodae, variās miscent sermōne querēlās.

nec mala quae iuxtā, sed longā ab orīgine fātī,

haec mātris taedās, oculōs ast illa paternōs,

altera rēgnantem, profugum gemit altera frātrem,

bella ambae. gravis hinc miserī cūnctātiŏ vōtī:

nūtat utrōque timor quemnam hōc certāmine victum,

quem vīcisse velint. tacitē praeponderat exul.

sīc Pandīoniae repetunt ubi fīda volucrēs

hospitia atque larem brūmā pulsante relictum

stantque super nīdōs veterisque exōrdia fātī

adnārrant tēctīs, it truncum ac flēbile murmur:

verba putant, vōxque illa tamen nōn dissona verbīs.

atque ibi post lacrimās et longa silentia rūrsus

incohat Ismēnē: “quisnam hic mortālibus error,

quae dēcepta fidēs, cūram invigilāre quiētī

clāraque per somnōs animī simulācra revertī?

ecce ego, quae thalamōs, nec sī pāx alta manēret,

tractārem sēnsū, pudet heu, cōnūbia vīdī

nocte, soror. spōnsum unde mihī sopor attulit āmēns

vix nōtum vīsū? semel hīs in sēdibus illum,

dum mea nescioquō spondentur foedera pactō,

respexī nōn sponte, soror. turbāta repente

omnia cernēbam, subitusque intercidit ignis,

mēque sequēbātur rabidō clāmōre reposcēns

māter Atyn. quaenam haec dubiae praesāgia clādis?

nec timeō, dum tūta domus mīlesque recēdat

Dōricus et tumidōs liceat compōnere frātrēs.”

tālia nectēbant, subitō cum pigra tumultū

expāvit domus, et multō sūdōre receptus

fertur Atys, servāns animam iam sanguine nūllō,

cui manus in plāgā, dēpendet languida cervīx

exterior clipeō, crīnēsque ā fronte supīnī.

prīma videt cāramque tremēns Iocasta vocābat

Ismēnēn; namque hoc sōlum moribunda precātur

vōx generī, sōlum hoc gelidīs iam nōmen inerrat

faucibus. exclāmant famulae, tollēbat in ōra

virgŏ manūs, tenuit saevus pudor; attamen īre

cōgitur, indulget summum hoc Iocasta iacentī

ostenditque offertque. quater iam morte sub ipsā

ad nōmen vīsūs dēfectaque fortiter ōra

sustulit; illam ūnam neglēctō lūmine caelī

aspicit et vultū nōn exsatiātur amātō.

tunc quia nec genetrīx iuxtā positusque beātā

morte pater, spōnsae mūnus miserābile trādunt

dēclīnāre genās; ibi dēmum teste remōtō

fassa piōs gemitūs lacrimāsque in vulnera fūdit.

dumque ea per Thēbās, aliīs serpentibus horrēns

et face mūtātā bellum integrābat Enȳō.

arma volunt, prīmōs velutī modo comminus ictūs

sustulerint omnisque etiamnum lūceat ēnsis.

ēminet Oenīdēs: quamvīs et harundine certā

Parthenopaeus agat, morientumque ōra furentī

Hippomedōn prōculcet equō, Capanēaque pīnus

iam procul Āoniīs volet agnōscenda catervīs,

Tȳdeos illa diēs, illum fugiuntque tremuntque

clāmantem: “quō terga datis? licet ecce perēmptōs

ulcīscī sociōs maestamque rependere noctem.

ille ego inexplētīs sōlus quī caedibus hausī

quīnquāgintā animās: totidem, totidem heia gregātim

ferte manūs! nūllīne patrēs, nūllīne iacentum

ūnanimī frātrēs? quae tanta oblīviŏ lūctūs?

quam pudet Īnachiās contentum abiisse Mycēnās!

hīne super Thēbīs? haec rōbora rēgis? ubi autem

ēgregius dux ille mihī?” simul ōrdine laevō

ipsum exhortantem cuneōs capitisque superbī

īnsignem fulgōre videt; nec sēgnius ārdēns

occurrit, niveō quam flammiger āles olōrī

imminet et magnā trepidum circumligat umbrā.

tunc prior: “Āoniae rēx ō iūstissime gentis,

īmus in arma palam tandemque ostendimus ēnsēs,

an noctem et solitās placet exspectāre tenebrās?”

ille nihil contrā, sed strīdula cornus in hostem

it referēns mandāta ducis, quam prōvidus hērōs

iamiam in fīne viae percussam oblīquat; et ipse

tēlum ingēns avidē et quantō nōn ante lacertō

impulit. ībat atrōx fīnem positūra duellō

lancea; convertēre oculōs utrimque faventēs

Sīdoniī Graiīque deī; crūdēlis Erīnȳs

obstat et īnfandō differt Eteoclea frātrī:

cuspis in armigerum Phlegyān peccāvit.

pugna virum, strictō nam saevior irruit ēnse

Aetōlus, retrōque datum Thēbāna tegēbant

arma ducem. sīc dēnsa lupum iam nocte sub ātrā

arcet ab apprēnsō pāstōrum turba iuvencō:

improbus ērigitur contrā, nec cūra vetantēs

impetere; illum, illum, semel in quem vēnerat, urguet.

nōn secus obiectās aciēs turbamque minōrem

dissimulat trānsitque manū; tamen ōra Thoantis,

pectora Dēilochī, Cloniī latus, īlia torvī

perforat Hippotadae. truncīs sua membra remittit

interdum galeāsque rotat per nūbila plēnās.

et iam corporibus sēsē spoliīsque cadentum

clauserat; ūnum aciēs circum cōnsūmitur, ūnum

omnia tēla vovent: summīs haec ossibus haerent,

pars frūstrāta cadunt, partem Trītōnia vellit,

multa rigent clipeō. dēnsīs iam cōnsitus hastīs

ferrātum quatit umbŏ nemus, tergōque fatīscit

atque umerīs gentīlis aper; nusquam ardua cōnī

glōria, quīque apicem torvae Grādīvus habēbat

cassidis haud laetum dominō ruit ōmen; inusta

temporibus nūda aera sedent, circumque sonōrī

vertice percussō volvuntur in arma molārēs.

iam cruor in galeā, iam saucia prōluit āter

pectora permixtus sūdōre et sanguine torrēns.

respicit hortantēs sociōs et Pallada fīdam

longius oppositā cēlantem lūmina parmā;

ībat enim magnum lacrimīs īnflectere patrem.

ecce secat Zephyrōs ingentem fraxinus īram

fortūnamque ferēns. tēlī nōn ēminet auctor:

Astacidēs Melanippus erat, nec prōdidit ipse

et vellet latuisse manum, sed gaudia turmae

mōnstrābant trepidum; nam flexus in īlia Tȳdeus

submissum latus et clipeī laxāverat orbem.

clāmōrem Āoniī miscent gemitumque Pelasgī,

obiectantque manūs indignantemque tuentur.

ille per oppositōs longē rīmātus amārum

Astacidēn, tōtīs animae sē cōgit in ictum

rēliquiīs tēlumque iacit quod proximus Hopleus

praebuerat; perit expressus cōnāmine sanguis.

tunc trīstēs sociī cupidum bellāre (quis ārdor!)

et poscentem hastās mediāque in morte negantem

exspīrāre trahunt, summīque in margine campī

effultum geminā latera inclīnantia parmā

pōnunt, ac saevī reditūrum ad proelia Mārtis

prōmittunt flentēs. sed et ipse recēdere caelum

ingentēsque animōs extrēmō frīgore lābī

sēnsit et innīxus terrae, “miserēscite,” clāmat,

“Īnachidae: nōn ossa precor referantur ut Argos

Aetōlumve larem, nec enim mihi cūra suprēmī

fūneris. ōdī artūs fragilemque hunc corporis ūsum,

dēsertōrem animī. caput, ō caput, ō mihi sī quis

apportet, Melanippe, tuum! nam volveris arvīs,

fīdō equidem, nec mē virtūs suprēma fefellit.

ī, precor, Atrēī sī quid tibi sanguinis umquam,

Hippomedōn, vāde, ō prīmīs puer inclute bellīs

Arcas, et Argolicae Capaneu iam maxime turmae.”

mōtī omnēs, sed prīmus abit prīmusque repertum

Astacidēn mediō Capaneus ē pulvere tollit

spīrantem laevāque super cervīce reportat,

terga cruentantem concussī vulneris undā.

quālis ab Arcadiō rediit Tīrynthius antrō

captīvumque suem clāmantibus intulit Argīs.

ērigitur Tȳdeus vultūque occurrit et āmēns

laetitiāque īrāque, ut singultantia vīdit

ōra trucēsque oculōs sēsēque agnōvit in illō,

imperat abscīsum porgī, laevāque receptum

spectat atrōx hostīle caput, glīscitque tepentis

lūmina torva vidēns et adhūc dubitantia fīgī.

īnfēlīx contentus erat: plūs exigit ultrīx

Tīsiphonē. iamque īnflexō Trītōnia patre

vēnerat et miserō decus immortāle ferēbat,

atque illum effrāctī perfūsum tābe cerebrī

aspicit et vīvō scelerantem sanguine faucēs;

nec comitēs auferre valent. stetit aspera Gorgōn

crīnibus ēmissīs rēctīque ante ōra cerastae

vēlāvēre deam; fugit āversāta iacentem,

nec prius astra subit quam mystica lampas et īnsōns

Īlissos multā pūrgāvit lūmina lymphā.