The Argo’s voyage proceeds (1–81)
intereā scelerum lūctūsque ignārus Iāsōn
alta secat. neque enim patriōs cognōscere cāsūs
Iūnŏ sinit, mediīs ārdēns nē flectat ab undīs
ac temere in Peliān et adhūc obstantia rēgis
fāta ruat placitōsque deīs nē dēserat āctūs.
iamque fretīs summās aequātum Pēlion ornōs
templaque Tīsaeae mergunt oblīqua Diānae,
iam Sciathos subsēdit aquīs, iam longa recessit
Sēpias. attollit tondentēs pābula Magnēs
campus equōs; vīdisse putant Dolopēia busta
intrantemque Amyron curvās quaesīta per ōrās
aequora, flūmineō cuius redeuntia ventō
vēla legunt. rēmīs īnsurgitur, inde salūtant
Eurymenās. recipit vēlumque fretumque reversus
Auster et in nūbem Minyīs repetentibus altum
Ossa redit. metus ecce deum damnātaque bellō
Pallēnē circumque vident immānia mōnstra
terrigenum caelō quondam adversāta Gigantum,
quōs scopulīs trabibusque parēns miserāta iugīsque
induit et versōs exstrūxit in aethera montēs.
quisque suās in rūpe minās pugnamque metūsque
servat adhūc, quatit ipse hiemēs et torquet ab altō
fulmina crēbra pater, scopulīs sed maximus illīs
horror abest, Siculā pressus tellūre Typhōeus.
hunc profugum et sacrās revomentem pectore flammās,
ut memorant, prēnsum ipse comīs Neptūnus in altum
abstulit implicuitque vadīs totiēnsque cruentā
mōle resurgentem torquentemque anguibus undās
Sīcanium dedit ūsque fretum cumque urbibus Aetnam
intulit ōra premēns. trux ille ēiectat adēsī
fundāmenta iugī, pariter tunc omnis anhēlat
Trīnacria, iniectam fessō dum pectore mōlem
commovet experiēns gemitūque repōnit inānī.
iamque Hyperīonius mētās maris urget Hibērī
currus et ēvectae prōnō laxantur habēnae
aethere, cum palmās Tēthys grandaeva sinūsque
sustulit et ruptō sonuit sacer aequore Tītān.
auxerat hōra metūs, iam sē vertentis Olympī
ut faciem raptōsque simul montēsque locōsque
ex oculīs circumque gravēs vīdēre tenebrās.
ipsa quiēs rērum mundīque silentia terrent
astraque et effūsīs stēllātus crīnibus aether;
ac velut ignōtā captus regiōne viārum
noctivagum quī carpit iter nōn aure quiēscit,
nōn oculīs, noctisque metūs niger auget utrimque
campus et occurrēns umbrīs maiōribus arbor,
haud aliter trepidāre virī. sed pectora firmāns
Hagniadēs “nōn hanc” inquit “sine nūmine pīnum
dērigimus nec mē tantum Trītōnia cursūs
ērudiit. saepe ipsa manū dignāta carīnam est.
an nōn expertī, subitus cum lūce fugātā
horruit imbre diēs? quantīs, prōh Iuppiter, Austrīs
restitimus, quantā quotiēns et Pallados arte
incassum decimae cecidit tumor arduus undae!
quīn agite, ō sociī; micat immūtābile caelum
pūraque nec gravidō surrēxit Cynthia cornū —
nūllus in ōre rubor — certusque ad tālia Tītān
integer in flūctūs et in ūnō dēcidit Eurō.
adde quod in noctem ventī vēlōque marīque
incumbunt magis et tacitīs ratis ōcior hōrīs.
atque adeō nōn illa sequī mihi sīdera mōnstrat
quae dēlāpsa polō reficit mare. tantus Orīōn
iam cadit, īrātō iam strīdet in aequore Perseus:
sed mihi dux, vetitīs quī numquam conditus undīs
axe nitet Serpēns septēnōsque implicat ignēs.”
sīc ait et certī memorat quī vultus Olympī,
Plēionēs Hyadumque locōs, quō sīdere vibret
Ēnsis, et Actaeus niteat quā lūce Boōtēs.
haec ubi dicta dedit, Cereris tum mūnere fessās
restituunt vīrēs et parcō corpora Bacchō.
mox somnō cessēre; regunt sua sīdera puppem.
iamque sub Ēōae dubiōs Atlantidis ignēs
albet ager mōtīsque trucēs ab ovīlibus ursī
tūta domōsque petunt, rārās et lītus in altum
mittit avēs, cum prīmus equīs exēgit anhēlīs
Phoebus Athon mediāsque diem dispersit in undās.
certātim rēmīs agitur mare rōstraque cursū
prīma tremunt et iam summīs Vulcānia surgit
Lēmnos aquīs, tibi per variōs dēflēta labōrēs,
Ignipotēns, nec tē furiīs et crīmine mātrum
terra fugat meritīque piget meminisse priōris.
The Lemnian women (82–310)
tempore quō prīmum fremitūs īnsurgere opertōs
caelicolum et rēgnī sēnsit novitāte tumentēs
Iuppiter, aetheriae nec stāre silentia pācis,
Iūnōnem volucrī prīmam suspendit Olympō
horrendum chaos ostendēns poenāsque barāthrī.
mox etiam pavidae temptantem vincula mātris
solvere praeruptī Vulcānum vertice caelī
dēvolvit. ruit ille polō noctemque diemque
turbinis in mōrem, Lēmnī dum lītore tandem
īnsonuit. vōx inde repēns ut perculit urbem,
acclīnem scopulō inveniunt miserentque foventque
alternōs aegrō cūnctantem poplite gressūs.
hinc, reducī superās postquam pater annuit arcēs,
Lēmnos cāra deō nec fāmā nōtior Aetnē
aut Liparēs domus. hās epulās, haec templa perāctā
aegide et horrificī fōrmātīs fulminis ālīs
laetus adit. contrā Veneris stat frīgida semper
āra locō, meritās postquam dea coniugis īrās
horruit et tacitae Mārtem tenuēre catēnae.
quōcircā struit illa nefās Lēmnōque merentī
exitium furiāle movet. neque enim alma vidērī
tantum ea quae teretī crīnem subnectitur aurō
sīdereōs diffūsa sinūs; eadem effera et ingēns
et maculīs suffecta genās pīnumque sonantem
virginibus Stygiīs nigramque simillima pallam.
iamque diēs aderat: Thrācās quī fūderat armīs
dux Lēmnī, puppēs tenuī contexere cannā
ausus et inductō crātem dēfendere tergō,
laeta marī tum signa refert plēnāsque movēbant
armentīs nuribusque ratēs; et barbara vestis
et torquēs īnsigne locī. sonat aequore clāmor
“ō patria, ō variīs coniūnx nunc ānxia cūrīs,
hās agimus longī famulās tibi praemia bellī”,
cum dea sē piceō per sūdum turbida nimbō
praecipitat Fāmamque vagam vestīgat in umbrā,
quam pater omnipotēns digna atque indigna canentem
spargentemque metūs placidīs regiōnibus arcet
aetheris. illa fremēns habitat sub nūbibus īmīs,
nōn Erebī, nōn dīva polī, terrāsque fatīgat
quās datur. audentem prīmī spernuntque foventque,
mox omnēs agit et mōtīs quatit oppida linguīs.
tālem dīva sibi scelerisque dolīque ministram
quaerit avēns. videt illa prior iamque advolat ultrō
impatiēns iamque ōra parat, iam suscitat aurēs.
hanc super incendit Venus atque hīs vōcibus implet:
“vāde age et aequoream, virgō, dēlābere Lēmnon
et cūnctās mihi verte domōs, praecurrere quālis
bella solēs, cum mīlle tubās armātaque campīs
agmina et innumerum flātūs cum fingis equōrum.
adfore iam luxū turpīque cupīdine captōs
fāre virōs cārāsque torīs indūcere Thrēssās;
haec tibi prīncipia. hinc rabidās dolor undique mātrēs
īnstimulet; mox ipsa aderō dūcamque parātās.”
illa abit et mediam gaudēns dēfertur in urbem
et prīmam Eurynomēn ad proxima līmina Cōdrī
occupat exēsam cūrīs castumque cubīle
servantem. manet illa virō famulāsque fatīgat
lītoribus, tardī reputant quae tempora bellī
ante torum et longō mulcent īnsomnia pēnsō.
huic dea cum lacrimīs et nōtā veste Neaerae
icta genās “utinam nōn hīc tibi nūntius essem,
ō soror, aut nostrōs” inquit “prius unda dolōrēs
obruat, in tālī quoniam tibi tempore coniūnx
sīc meritae, vōtīs quem tū flētūque requīris,
heu furit et captae indignō famulātur amōre.
iamque aderunt, thalamīsque tuīs Thrēissa propinquat,
nōn fōrmā, nōn arte colūs, nōn laude pudōris
pār tibi; nec magnī prōlēs praeclāra Doryclī,
picta manūs ustōque placet sed barbara mentō.
ac tamen hōs aliīs forsan sōlābere cāsūs
tū thalamīs fātōque legēs meliōre penātēs.
mē tua mātris egēns damnātaque paelice prōlēs
exanimat, quam iam miserōs trānsversa tuentem
lētālēsque dapēs īnfectaque pōcula cernō.
scīs simile ut flammīs sīmus genus; adde cruentīs
quod patrium saevīre Dahīs. iam lacte ferīnō,
iam veniet dūrāta gelū. sed mē quoque pulsam
fāma virō, nostrōsque torōs virgāta tenēbit
et plaustrō dērepta nurus.” sīc fāta querēlās
abscidit et cūrīs pavidam lacrimīsque relinquit.
trānsit ad Īphinoēn, īsdemque Amythāonis implet
Ōleniīque domum furiīs, tōtam inde per urbem
personat ut cūnctās agitent expellere Lēmnō,
ipsī urbem Thrēssaeque regant. dolor īraque surgit,
obvia quaeque eadem trāditque auditque neque ūllī
vāna fidēs. tum vōce deōs, tum questibus implent,
ōscula iamque torīs atque ōscula postibus ipsīs
ingeminant lacrimīsque iterum vīsūque morantur.
prōsiliunt nec tēcta virum thalamōsque revīsunt
amplius, agglomerant sēsē nūdīsque sub astrīs
condēnsae flētūs acuunt ac dīra precantur
coniugia et Stygiās īnfanda ad foedera taedās.
hās inter mediās Dryopēs in imāgine maestae
flet Venus et saevīs ārdēns dea plānctibus īnstat
prīmaque: “Sarmaticās utinam fortūna dedisset
īnsēdisse domōs trīstēsque habitāsse pruīnās,
plaustra sequī vel iam patriae vīdisse per ignēs
culmen agī strāgemque deum. nam cētera bellī
perpetimur. mēne ille novīs, mē dēstinat āmēns
servitiīs? urbem aut fugiēns nātōsque relinquam?
nōn prius ēnse manūs raptōque armābimus igne
dumque silent dūcuntque novā cum coniuge somnōs,
magnum aliquid spīrābit amor?” tunc ignea torquēns
lūmina praecipitēs excussit ab ūbere nātōs.
īlicet arrēctae mentēs, ēvictaque mātrum
corda sacer Veneris gemitus rapit. aequora cūnctae
prōspiciunt simulantque chorōs dēlūbraque fēstā
fronde tegunt laetaeque virīs venientibus adsunt.
iamque domōs mēnsāsque petunt, discumbitur altīs
porticibus, sua cuique furēns īnfēstaque coniūnx
adiacet, īnfernī quālis sub nocte barāthrī
accubat attonitum Phlegyān et Thēsea iuxtā
Tīsiphonē saevāsque dapēs et pōcula lībat,
tormentī genus, et nigrīs amplectitur hydrīs.
ipsa Venus quassāns undantem turbine pīnum
agglomerat tenebrās pugnaeque accīncta trementem
dēsilit in Lēmnon. nimbīs et lūce fragōsā
prōsequitur polus et tonitrū pater auget honōrō.
inde novam pavidās vōcem furibunda per aurās
congeminat, quā prīmus Athōs et pontus et ingēns
Thrāca palūs pariterque torīs exhorruit omnis
māter et astrictō riguērunt ūbere nātī.
accelerat Pavor et Geticīs Discordia dēmēns
ē stabulīs ātraeque genīs pallentibus Īrae
et Dolus et Rabiēs et Lētī maior imāgō
vīsa trucēs exserta manūs, ut prīma vocātū
intonuit signumque dedit Māvortia coniūnx.
hīc aliud Venus et multō magis ipsa tremendum
ōrsa nefās gemitūs fingit vōcēsque cadentum,
irrūpitque domōs et singultantia gestāns
ōra manū tābōque sinūs perfūsa recentī
arrēctāsque comās: “meritōs ēn prīma revertor
ulta torōs! premit ecce diēs.” tum verbere victās
in thalamōs agit et cūnctantibus īnserit ēnsēs.
unde ego tot scelerum faciēs, tot fāta iacentum
exsequar? heu vātem mōnstrīs quibus intulit ōrdō,
quae sē aperit seriēs! ō quī mē vēra canentem
sistat et hāc nostrās exsolvat imāgine noctēs!
invādunt aditūs et quondam cāra suōrum
corpora, pars ut erant dapibus vīnōque sopōrōs,
pars cōnferre manūs etiam magnīsque parātae
cum facibus quōsdam īnsomnēs et cūncta tuentēs,
sed temptāre fugam prohibetque capessere contrā
arma metûs, adeō ingentēs inimīca vidērī
dīva dabat, nōtāque sonat vōx coniuge maior;
tantum oculōs pressēre metū velut agmina cernant
Eumenidum ferrumve super Bellōna coruscet.
hoc soror, hoc coniūnx, propiorque hoc nāta parēnsque
saeva valet, prēnsōsque torīs mactatque trahitque
fēmineum genus, immānēs quōs sternere Bessī
nec Geticae potuēre manūs aut aequoris īrae.
it cruor in thalamīs et anhēla in pectore fūmant
vulnera sēque torīs miserō luctāmine truncī
dēvolvunt. dīrās aliae ad fastīgia taedās
iniciunt adduntque domōs. pars ignibus ātrīs
effugiunt properē, sed dūra in līmine coniūnx
obsidet et vīsō repetunt incendia ferrō.
ast aliae Thrēssās, lābem causamque furōris,
dīripiunt. mixtī gemitūs clāmorque precantum
barbarus ignōtaeque implēbant aethera vōcēs.
sed tibi nunc quae digna tuīs ingentibus ausīs
ōrsa feram, decus et patriae laus ūna ruentis,
Hypsipylē? nōn ūlla meō tē carmine dictam
abstulerint, dūrent Latiīs modo saecula fāstīs
Īliacīque larēs tantīque palātia rēgnī.
irruerant āctae pariter nātaeque nurūsque
tōtaque iam sparsīs exārserat īnsula mōnstrīs.
illa piās armāta manūs “fuge prōtinus urbem
mēque, pater. nōn hostis,” ait “nōn moenia laesī
Thrāces habent; nostrum hoc facinus. nē quaere quis auctor.
iam fuge, iam dubiae dōnum rape mentis et ēnsem
tū potius, miserēre, tenē!” tunc excipit artūs
obnūbitque caput tacitumque ad cōnscia Bacchī
templa rapit prīmōque manūs ā līmine tendēns
“exime nōs scelerī, pater, et miserēre piōrum
rūrsus!” ait. tacitā pavidum tunc sēde locāvit
sub pedibus dextrāque deī. latet ille receptus
veste sacrā. vōcēs chorus et trietērica reddunt
aera sonum fīxaeque fremunt in līmine tigrēs.
rēgīna ut roseīs Aurōram surgere bīgīs
vīdit et īnsomnī lassātās turbine tandem
conticuisse domōs, stabilem quandō optima facta
dant animum maiorque piīs audācia coeptīs,
serta patrī iuvenisque comam vestēsque Lyaeī
induit et medium currū locat aeraque circum
tympanaque et plēnās tacitā formīdine cistās.
ipsa sinūs hederīsque ligat famulāribus artūs
pampineamque quatit ventōsīs ictibus hastam,
respiciēns, teneat viridēs vēlātus habēnās
ut pater, ē niveā tumeant ut cornua mitrā
et sacer ut Bacchum referat scyphus. impulit ācrī
tum validās strīdōre forēs rapiturque per urbem
tālia vōce canēns: “linque ō mihi caede madentem,
Bacche, domum! sine foedātum tē fūnere pontus
expiet et referam lōtōs in templa dracōnēs!”
sīc mediōs ēgressa metūs, facit ipse verendam
nam deus et flātū nōn īnscia glīscit anhēlō.
iamque senem tacitīs saevā procul urbe remōtum
occulerat silvīs, ipsam sed cōnscius ausī
nocte diēque pavor fraudātaque turbat Erīnȳs.
nōn similēs iam ferre chorōs — semel orgia fallunt —
audet, nōn patriōs furtim succēdere saltūs,
et fuga dīversās miserō quaerenda per artēs.
vīsa ratis saevae dēfecta labōribus undae,
quam Thetidī longinqua diēs Glaucōque repostam
sōlibus et cānīs ūrēbat lūna pruīnīs.
hūc genitōrem altae per opāca silentia noctis
praecipitem silvīs rapit et sīc maesta profātur:
“quam, genitor, patriam, quantās modo linquis inānēs
pūbe domōs! prōh dīra luēs, prōh noctis acerbae
exitium! tālīn possum tē crēdere puppī,
cāre parēns? possum tantīs retinēre perīclīs?
solvimus heu sērum Fūriīs scelus. annue vōtīs,
dīva, sopōriferās quae nunc trahis aequore bīgās!
nōn populōs, nōn dīte solum, nōn ūlla parentī
rēgna petō: patriā liceat dēcēdere terrā.
quandō ego servātō mediam genitōre per urbem
laeta ferar? quandō hīc lacrimās plānctūsque vidēbō?”
dīxerat. ille procul truncā fugit ānxius alnō
Taurōrumque locōs dēlūbraque saeva Diānae
advenit. hīc illum trīstī, dea, praeficis ārae
ēnse datō. mora nec terrīs tibi longa cruentīs;
iam nemus Ēgeriae, iam tē ciet altus ab Albā
Iuppiter et sōlī nōn mītis Arīcia rēgī.
arcem nāta petit, quō iam manus horrida mātrum
congruerat. raucō fremitū sēdēre parentum
nātōrumque locīs vacuaeque in moenibus urbis
iūra novant. dōnant soliō scēptrīsque paternīs
ut meritam redeuntque piae sua praemia mentī.
The Argonauts on Lemnos (311–427)
ecce procul validīs Lēmnon tendentia rēmīs
arma notant, rapitur subitō rēgīna tumultū
conciliumque vocat. nōn illīs obvia tēla
ferre nec īnfēstōs dērat furor improbus ignēs,
nī Veneris saevās frēgisset Mulciber īrās.
tunc etiam vātēs Phoebō dīlēcta Polyxō —
nōn patriam, nōn certa genus, tē, maxima Tēthȳ,
Prōteaque ambiguum Phariīs effātur ab antrīs
hūc rēxisse viās iūnctīs super aequora phōcīs;
saepe īmīs sē condit aquīs cūnctātaque paulum
surgit ut audītās referēns in gurgite vōcēs —
“portum dēmus,” ait “fātīs haec, crēdite, puppis
advenit et levior Lēmnō deus aequore flexit
hūc Minyās. Venus ipsa volēns dat corpora iungī,
dum vīrēs uterō māternaque sufficit aetās.”
dicta placent portatque precēs ad lītora Graiīs
Īphinoē. nec turba nocēns scelerisque recentis
signa movent tollitque locō Cytherēa timōrem.
prōtinus ingentem procerum sub nōmine taurum
dēicit, īnsuētīs et iam pia mūnera templīs
reddit et hāc prīmā Veneris calet āra iuvencā.
ventum erat ad rūpem, cuius pendentia nigrīs
fūmant saxa iugīs coquiturque vapōribus āēr.
substitit Aesonidēs atque hīc rēgīna precārī
hortātur causāsque docēns “haec antra vidētis
Vulcānīque” ait “ecce domōs; date vīna precēsque.
forsitan hōc factum taceat iam fulmen in antrō;
nox dabit ipsa fidem, clausae cum murmura flammae,
hospes, et incussae sonitum mīrābere massae.”
moenia tum vīrēsque locī veterēsque parentum
iactat opēs. mediīs famulae convīvia tēctīs
expediunt, Tyriō vibrat torus igneus ostrō.
stat maerēns atavōs rēgēs rēgēsque marītōs
Thrēssa manus, quaecumque facēs timuisse iugālēs
crēdita nec dominae sānctum tetigisse cubīle.
iam medium Aesonidēs, iam sē rēgīna locāvit,
post aliī procerēs. sacrīs dum vincitur extīs
prīma famēs circum paterīs it Bacchus et omnis
aula silet. dapibus coeptīs mox tempora fallunt
noctis et in sērās dūrant sermōnibus umbrās
praecipuēque ducis cāsūs mīrāta requīrit
Hypsipylē, quae fāta trahant, quō rēgis agat vīs
aut unde Haemoniae mōlem ratis. ūnius haeret
alloquiō et blandōs paulātim colligit ignēs,
iam nōn dūra torīs, Venerī nec inīqua reversae
et deus ipse morās spatiumque indulget amōrī.
Plīada lēge polī nimbōsō mōverat astrō
Iuppiter aeternum volvēns opus et simul undīs
cūncta ruunt ūnōque deī Pangaea sub ictū
Gargaraque et Mȳsī steterant formīdine lūcī.
saevior haud aliō mortālēs tempore gentēs
terror agit. tunc urget enim, tunc flāgitat īrās
in populōs Astraea Iovem terrīsque relictīs
invocat assiduō Sāturnia sīdera questū.
īnsequitur niger et magnīs cum frātribus Eurus
intonat Aegaeō tenditque ad lītora pontus.
et lūnam quārtō dēnsam videt imbribus ortū
Thespiadēs, longus coeptīs et flūctibus arcet
quī metus. ūsque novōs dīvae meliōris ad ignēs
urbe sedent laetī Minyae viduīsque vacantēs
indulgent thalamīs nimbōsque ēdūcere luxū
nec iam velle viās Zephyrōsque audīre vocantēs
dissimulant, dōnec residēs Tīrynthius hērōs
nōn tulit ipse ratī invigilāns atque integer urbis:
invīdisse deōs tantum maris aequor adortīs
dēsertāsque domōs fraudātaque tempore sēgnī
vōta patrum; quid et ipse virīs cūnctantibus adsit?
“ō miserī quīcumque tuīs accessimus āctīs!
Phāsin et Aeētēn Scythicīque perīcula pontī
redde,” ait, “Aesonidē! mē tēcum sōlus in aequor
rērum trāxit amor, dum spēs mihi sistere montēs
Cȳaneōs vigilemque alium spoliāre dracōnem.
sī sedet Aegaeī scopulōs habitāre profundī,
hoc mēcum Telamōn peraget meus.” haec ubi dicta
haud secus Aesonidēs monitīs accēnsus amārīs
quam bellātor equus, longā quem frīgida pāce
terra iuvat quīque in laevōs piger angitur orbēs,
frēna tamen dominumque velit sī Mārtius aurēs
clāmor et oblītī rūrsus fragor impleat aeris.
tunc Argum Tīphynque vocat pelagōque parārī
praecipitat. petit ingentī clāmōre magister
arma virōs pariter sparsōsque in lītore rēmōs.
exoritur novus urbe dolor plānctusque per omnēs
et faciēs antīqua domōs: sibi moenia linquī
ēn iterum et quandō nātōrum tempora, gentem
quī recolant, quī scēptra gerant? nunc trīste nefandae
noctis opus, viduī nunc illa silentia tēctī
saeva magis, thalamōs excussaque vincla quod ausae
induere atque iterum tālēs admittere cūrās.
ipsa quoque Hypsipylē, subitōs per lītora cursūs
ut vīdit tōtāque virōs dēcēdere Lēmnō,
ingemit et tālī compellat Iāsona questū:
“iamne placet prīmō dēdūcere vēla serēnō,
cārius ō mihi patre caput? modo saeva quiērunt
aequora. sīc portūs fugeret ratis, aspera sī tē
Plīas in adversae tenuisset lītore Thrācēs.
ergŏ morās caelō cursumque tenentibus undīs
dēbuimus?” dīxit lacrimāns, haesūraque cārō
dōna ducī prōmit chlamydem textōsque labōrēs.
illīc servātī genitōris cōnscia sacra
pressit acū currūsque piōs: stant saeva paventum
agmina dantque locum; viridī circum horrida tēlā
silva tremit; mediīs refugit pater ānxius umbrīs.
pars et frondōsae raptūs expresserat Īdae
illūstremque fugam puerī, mox aethere laetus
astābat mēnsīs, quīn et Iovis armiger ipse
accipit ā Phrygiō iam pōcula blanda ministrō.
tunc ēnsem nōtumque ferēns īnsigne Thoantis
“accipe,” ait “bellīs mediaeque ut pulvere pugnae
sim comes, Aetnaeī genitor quae flammea gessit
dōna deī, nunc digna tuīs adiungier armīs.
ī, memor ī terrae, quae vōs amplexa quiētō
prīma sinū, refer et domitīs ā Colchidos ōrīs
vēla per hunc uterō quem linquis Iāsona nostrō.”
sīc ait Haemoniī lābēns in colla marītī;
nec minus Orphēā trīstis cervīce tuāque,
Aeacidē, et geminō coniūnx ā Castore pendet.
Hercules and the monster at Troy (428–578)
hās inter lacrimās legitur piger uncus harēnīs.
iam rēmī rapuēre ratem, iam flāmina portant;
spūmea subsequitur fugientis sēmita clāvī.
tunc tenuis Lēmnos trānsitque Ēlectria tellūs
Thrēiciīs arcāna sacrīs. hīc nūminis ingēns
horror et incautīs dēcrēta piācula linguīs.
hanc dēmissa Iovī nōn umquam laedere flūctū
audet hiems; sponte ipse deus tunc asperat undās,
cum vetat īnfīdōs sua lītora tangere nautās.
obvius at Minyās terrīs adytīsque sacerdōs
excipit hospitibus reserāns sēcrēta Thyōtēs.
hāctenus in populōs vātī, Samothrāca, diemque
missa manē, sacrīsque metum servēmus opertīs.
illī sōle novō laetī plēnīque deōrum
cōnsīdunt trānstrīs. iam quās praevīderat urbēs
nāvita condēbat prōraeque accesserat Imbros
et sōl aetheriās medius cōnscenderat arcēs.
Thessala Dardaniīs tunc prīmum puppis harēnīs
appulit et fātīs Sīgēō lītore sēdit.
dēsiliunt, pars hinc levibus candentia vēlīs
castra levat, tractō pars frangit adōrea saxō
farra, citum frictīs alius dē cautibus ignem
obtendit foliīs et sulpure pāscit amīcō.
Alcīdēs Telamōnque comes dum lītora blandō
ānfrāctū sinuōsa legunt, vōx accidit aurēs
flēbile succēdēns cum frācta remurmurat unda.
attonitī pressēre gradum vacuumque sequuntur
vōcis iter. iam certa sonat, dēsertaque dūrae
virgŏ necī quem nōn hominum superumque vocābat?
ācrius hoc īnstāre virī, succurrere certī,
quāliter, implēvit gemitū cum taurus acerbō
āvia frangentem morsū super alta leōnem
terga ferēns, coit ē sparsō concīta mapālī
agrestum manus et caecō clāmōre colōnī.
cōnstitit Alcīdēs vīsūque ēnīsus in altā
rūpe trucēs manicās dēfectaque virginis ōra
cernit et ad prīmōs surgentia lūmina flētūs,
exanimum velutī multā tamen arte coāctum
maeret ebur, Pariusve notās et nōmina sūmit
cum lapis aut liquidī referunt mīranda colōrēs.
ductor ait: “quod, virgŏ, tibī nōmenque genusque,
quae sors ista, docē, tendunt cūr vincula palmās?”
illa tremēns trīstīque oculōs dēiecta pudōre
“nōn ego digna malīs,” inquit “suprēma parentum
dōna vidēs, ostrō scopulōs aurōque frequentēs.
nōs Īlī fēlīx quondam genus, invida dōnec
Lāomedontēōs fugeret fortūna penātēs.
prīncipiō morbī caelōque exācta serēnō
temperiēs, ārsēre rogīs certantibus agrī,
tum subitus fragor et flūctūs Īdaea moventēs
cum stabulīs nemora. ecce repēns cōnsurgere pontō
bēlua, mōnstrum ingēns. hanc tū nec montibus ūllīs
nec nostrō mētīre marī. prīmaeva furentī
huic manus amplexūs inter plānctūsque parentum
dēditur. hoc sortēs, hoc corniger imperat Hammōn,
virgineam damnāre animam sortītaque Lēthēn
corpora; crūdēlis scopulīs mē dēstinat urna.
vērum ō iam redeunt Phrygibus sī nūmina tūque
ille ades, auguriīs prōmisse et sorte deōrum,
iam cui candentēs vōtīvō in grāmine pāscit
cornipedēs genitor, nostrae stata dōna salūtis,
annue, mēque, precor, dēfectaque Pergama mōnstrīs
ēripe, namque potes. neque enim tam lāta vidēbam
pectora, Neptūnus mūrōs cum iungeret astrīs,
nec tālēs umerōs pharetramque gerēbat Apollō.”
auxerat haec locus et faciēs maestissima captī
lītoris et tumulī caelumque quod incubat urbī,
quāle labōrantis Nemeēs iter aut Erymanthī
vīdit et īnfectae miserātus flūmina Lernae.
dat procul intereā signum Neptūnus et ūnā
mōnstriferī mūgīre sinūs Sīgēaque pestis
agglomerāre fretum, cuius stēllantia glauca
lūmina nūbe tremunt atque ōrdine curva trisulcō
fulmineus quatit ōra fragor pelagōque remēnsō
cauda redit passōsque sinūs rapit ardua cervīx.
illam incumbentem per mīlle volūmina pontus
prōsequitur laterī assultāns trepidīsque ruentem
lītoribus sua cōgit hiems. nōn flūctibus aequīs
nūbiferī venit unda Notī, nōn Āfricus altō
tantus ovat, patriīsque manūs cum plēnus habēnīs
Ōrīōn bipedum flātū mare tollit equōrum.
ecce ducem placitae furiīs crūdēscere pugnae
surgentemque torīs stupet immānemque parātū
Aeacidēs pulsentque gravēs ut terga pharetrae.
ille patrem pelagīque deōs suaque arma precātus
īnsiluit scopulō, mōtumque ē sēdibus aequor
horruit et celsī spatiōsa volūmina mōnstrī,
quālis ubi ā gelidī Boreās convallibus Hebrī
tollitur et volucrēs Rhīpaea per ardua nūbēs
praecipitat, piceō necdum tenet omnia caelō.
illa simul mōlem horrificam scopulōsaque terga
prōmovet ingentīque umbrā subit, intremere Īdē
illīdīque ratēs prōnaeque resurgere turrēs.
occupat Alcīdēs arcū tōtamque pharetrae
nūbe premit. nōn illa magis quam sēde movētur
magnus Eryx, dēferre velint quem vallibus imbrēs.
iam brevis et tēlō volucrī nōn ūtilis āēr;
tum vērō fremitūs vānīque īnsānia coeptī
et tacitus pudor et rūrsus pallēscere virgō.
prōicit arma manū, scopulōs vīcīnaque saxa
respicit et quantum ventīs adiūta vetustās
impulerat pontīve fragor, tantum abscidit īmī
concutiēns ā sēde maris. iamque agmine tōtō
pistris adest miseraeque inhiat iam proxima praedae.
stat mediīs ēlātus aquīs recipitque ruentem
Alcīdēs saxōque prior surgentia colla
obruit. hinc vāstōs nōdōsī rōboris ictūs
congeminat; flūctūs dēfertur bēlua in īmōs
iam tōtīs resolūta vadīs. Īdaeaque māter
et chorus et summīs ululārunt collibus Amnēs.
prōtinus ē scopulīs et opācā valle resurgunt
pāstōrēs magnīsque petunt clāmōribus urbem.
nūntius hinc sociōs Telamōn vocat ac simul ipsī
horrēscunt subitōque vident in sanguine puppem.
nec minus in scopulōs crūdīque cacūmina saxī
ēmicat Alcīdēs vinclīsque tenentibus aufert
virgineās dē rūpe manūs aptatque superbīs
arma umerīs. rēgem inde petēns superābat ovantī
lītora tūta gradū, quālis per pāscua victor
ingreditur, tum colla tumēns, tum celsior armīs
taurus, ubi assuētī pecoris stabula alta revīsit
et patrium nemus et bellō quōs ultus amōrēs.
obvia cui contrā longīs ēmissa tenebrīs
turba Phrygum parvumque trahēns cum coniuge nātum
Lāomedōn; iam maestus equōs, iam dēbita poscī
dōna gemit. pars āeriī fastīgia mūrī
cingit et ignōtīs iuvenem mīrātur in armīs.
illum torva tuēns atque ācrī lūbricus āstū
rēx subit et patriō fātur male laetus amōre.
“maxime Graiugenum, quem nōn Sīgēa petentem
lītora nec nostrae miserantem fūnera Trōiae
appulit hīs Fors ipsa locīs, sī vēra parentem
fāma Iovem summīque tibī genus esse ,
noster ades iūnctīsque venīs. sator ūnus et īdem
stirpis honōs, quamquam longīs disiungimur ōrīs.
quot mihi post lacrimās, post quanta piācula patrum
sērus ades, quam parva tuīs iam glōria factīs!
vērum age nunc sociōs frāternīs moenibus īnfer;
[ut tibi, servāta statuī quae mūnera prōle]
crāstina lūx biiugēs stabulīs ostendat apertīs.”
dīxerat haec tacitusque dolōs dīrumque volūtat
corde nefās, clausum ut thalamīs somnōque gravātum
immolet et raptā lūdat respōnsa pharetrā;
namque bis Herculeīs dēbērī Pergama tēlīs
audierat. Priamī sed quis iam vertere rēgnīs
fāta queat? manet immōtīs nox Dōrica lūstrīs
et genus Aeneadum et Trōiae meliōris honōrēs.
“nōs” ait “ad Scythicī” Tīrynthius “ōstia pontī
raptat iter. mox hūc vestrās revehēmur ad ōrās
dōnaque dicta feram.” tum vērō plūra vocātīs
annuit ille deīs. prōmissa īnfīda tyrannī
iam Phryges et miserae flēbant discrīmina Trōiae.
A meeting with Helle (579–626)
panditur hinc tōtīs in noctem carbasus ālīs
lītoraque et veteris tumulōs praelābitur Īlī
Dardaniumque patrem: vigilī simul omnia lūdō
fēsta vident. hinc unda, sacrīs hinc ignibus Īdē
vibrat et horrisonae respondent Gargara buxō.
inde ubi iam mediī tenuēre silentia pontī
strīdentēsque iuvant aurae, Phrixēa subībant
aequora et angustās quondam sine nōmine faucēs.
ecce autem prīmā volucrem sub lūce dehīscēns
terruit unda ratem vittātaque cōnstitit Hellē,
iam Panopēs Thetidisque soror iamque aurea laevā
scēptra tenēns. tum sternit aquās procerēsque ducemque
aspicit et placidīs compellat Iāsona dictīs:
“tē quoque ab Haemoniīs ignōta per aequora terrīs
rēgna īnfēsta domūs fātīsque simillima nostrīs
fāta ferunt. iterum Aeoliōs fortūna nepōtēs
spargit et īnfēlīx Scythicum gēns quaeritis amnem.
vāsta super tellūs, longum — nē dēfice coeptīs! —
aequor et ipse procul, vērum dabit ōstia Phāsis.
hīc nemus arcānum geminaeque virentibus ārae
stant tumulīs, hīc prīma piā sollemnia Phrixō
ferte manū cinerīque, precor, mea reddite dicta:
“nōn ego per Stygiae, quod rēre, silentia rīpae,
frāter, agor. frūstrā vacuī scrūtāris Avernī,
cāre, viās neque enim scopulīs mē et flūctibus āctam
frangit hiems. celerī extemplō subiēre ruentem
Cȳmothoē Glaucusque manū. pater ipse profundī
hās etiam sēdēs, haec nūmine trādidit aequō
rēgna nec Īnōīs noster sinus invidet undīs.”
dīxerat et maestōs tranquilla sub aequora vultūs
cum gemitū tulit, ut patriī rediēre dolōrēs.
tum pelagō vīna invergēns dux tālibus īnfit:
“undārum decus et gentis, Crētheiā virgō,
pande viam cursūque tuōs age, dīva, secundō!”
immittitque ratem mediāsque intervolat urbēs
quā brevibus furit aestus aquīs Asiamque prementem
effugit abruptīs Eurōpa immānior ōrīs.
hās etiam terrās cōnsertaque gentibus arva
sīc pelagō pulsante, reor, Neptūnia quondam
cuspis et adversī longus labor abscidit aevī,
ut Siculum Libycumque latus, stupuitque fragōre
Iānus et occiduīs rēgnātor montibus Atlāns.
iam iuga Percōtēs Pariumque īnfāme fragōsīs
exsuperant Pityamque vadīs trānsmissaque puppī
Lampsacus, Ōgygiī quam nec trietērica Bacchī
sacra neque arcānīs Phrygius furor invehit antrīs,
sed suus in Venerem raptat deus. illius ārās
urbe super celsīque vident vēlāmina templī.
The voyage continues to Cyzicus (627–664)
rārior hinc tellūs atque ingēns undique caelum
rūrsus et incipiēns alium prōspectus in orbem.
terra sinū mediō Pontum iacet inter et Hellēn
ceu fundō prōlāta maris; namque improba caecīs
intulit arva vadīs longōque per aequora dorsō
lītus agit, tenet hinc veterem cōnfīnibus ōris
pars Phrygiam, pars discrētī iuga pīnea montis.
nec procul ad tenuis surgit cōnfīnia pontī
urbs placidīs dēmissa iugīs. rēx dīvitis agrī
Cyzicus; Haemoniae quī tum nova signa carīnae
ut videt, ipse ultrō prīmās prōcurrit ad undās
mīrāturque virōs dextramque amplexus et haerēns
incipit: “ō terrīs nunc prīmum cognita nostrīs
Ēmathiae manus et fāmā mihi maior imāgō,
nōn tamen haec adeō sēmōta neque ardua tellūs
longaque iam populīs impervia lūcis Eōae,
cum tālēs intrāsse ducēs, tot rōbora cernō.
nam licet hinc saevās tellūs alat horrida gentēs
mēque fremēns tumidō circumfluat ōre Propontis,
vestra fidēs rītūsque parēs et mītia cultū
hīs etiam mihi corda locīs. procul effera virtūs
Bebrycis et Scythicī procul inclēmentia sacrī.”
sīc memorat laetōsque rapit, simul hospita pandī
tēcta iubet templīsque sacrōs largītur honōrēs.
stant gemmīs aurōque torī mēnsaeque parātū
rēgificō centumque parēs prīmaeva ministrī
corpora; pars epulās manibus, pars aurea gestant
pōcula bellōrum cāsūs expressa recentum.
atque ea prīma ducī porgēns carchēsia Graiō
Cyzicus “hic portūs” inquit “mihi territat hostis,
hās aciēs sub nocte refert, haec versa Pelasgum
terga vidēs, meus hic ratibus quī pāscitur ignis.”
subicit Aesonidēs: “utinam nunc īra Pelasgōs
afferat et solitīs temptet concurrere fūrtīs
cūnctaque sē ratibus fundat manus. arma vidēbis
hospita nec post hanc ultrā tibi proelia noctem.”
sīc ait hāsque inter variīs nox plūrima dictīs
rapta vicēs necnōn similī lūx postera tractū.